rodzaj: WYROK
data dokumentu: 2022-06-24
rok: 2022
data dokumentu: 2022-06-24
rok: 2022
sygnatury akt.:
KIO 1507/22
KIO 1507/22
Komisja w składzie:
Przewodniczący: Ewa Sikorska Członkowie: Agnieszka Trojanowska, Justyna Tomkowska Protokolant: Rafał Komoń
Przewodniczący: Ewa Sikorska Członkowie: Agnieszka Trojanowska, Justyna Tomkowska Protokolant: Rafał Komoń
po rozpoznaniu na
rozprawie w dniu 21 czerwca 2022 roku w Warszawie odwołania
wniesionego do Prezesa Krajowej Izby Odwoławczej w dniu 6 czerwca 2022 r. przez
wykonawcę PYSENSE Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością we Wrocławiu w
postępowaniu prowadzonym przez zamawiającego – PGE Dystrybucja Spółka akcyjna
Oddział w Lublinie
przy udziale:
A.
wykonawcy
Elmess Metering Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w
Zgierzu,
zgłaszającego przystąpienie do postępowania odwoławczego po stronie
odwołującego,
B.
wykonawcy
Esmetric Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Spółka
komandytowa w Warszawie,
zgłaszającego przystąpienie do postępowania odwoławczego
po stronie
zamawiającego,
rozprawie w dniu 21 czerwca 2022 roku w Warszawie odwołania
wniesionego do Prezesa Krajowej Izby Odwoławczej w dniu 6 czerwca 2022 r. przez
wykonawcę PYSENSE Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością we Wrocławiu w
postępowaniu prowadzonym przez zamawiającego – PGE Dystrybucja Spółka akcyjna
Oddział w Lublinie
przy udziale:
A.
wykonawcy
Elmess Metering Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w
Zgierzu,
zgłaszającego przystąpienie do postępowania odwoławczego po stronie
odwołującego,
B.
wykonawcy
Esmetric Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Spółka
komandytowa w Warszawie,
zgłaszającego przystąpienie do postępowania odwoławczego
po stronie
zamawiającego,
orzeka:
1.
umarza odwołanie w zakresie zarzutów naruszenia:
- art. 16 pkt 1 i 3 w zw. z art. 66 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/25/UE z
dnia 16 lutego 2014 roku w sprawie udzielania zamówień przez podmioty działające w
sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i usług pocztowych, uchylająca
Dyrektywę 2004/17/WE z dnia 26 lutego 2014 roku (Dz. Urz.UE.L Nr 94, str. 243) poprzez
wyznaczenie zbyt krótkiego terminu składania ofert, ograniczającego konkurencję i
nieodpowiedniego do specyfiki zamówienia oraz niewystarczającego do ich przygotowanie i
złożenia, w sytuacji, w której zgodnie z pkt. 5.1.1-5.1.11 specyfikacji warunków zamówienia
(s.w.z.) wraz z ofertą wymagane jest złożenie próbek oraz dotyczących ich pozostałych
przedmiotowych środków dowodowych, co prowadzi dodatkowo do naruszenia zasad
uczciwej konkurencji i równego traktowania wykonawców oraz zasady proporcjonalności,
- art. 16 pkt 1, 2, 3 w zw. z art. 106 ust. 1-3 oraz w zw. z art. 107 ust. 1 ustawy z dnia 11
września 2019 roku – Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2021 roku, poz. 1129 ze zm. –
ustawa P.z.p.) poprzez w
skazane w sposób ogólny i niejednoznaczny wymagań w zakresie
żądanych przedmiotowych środków dowodowych, przy jednoczesnym braku przewidzenia
możliwości ich uzupełnienia w przypadku, gdy złożone przedmiotowe środki dowodowe
niekompletne, co jest nieproporc
jonalne i naruszające zasady uczciwej konkurencji i
równego traktowania wykonawców w odniesieniu w szczególności do przedmiotowych
środków dowodowych wskazanych w pkt. 5.1.5, 5.1.8, 5.1.9, 5.1.10, i 5.1.11 s.w.z.,
- art. 99 ust. 1, 2 i 4 oraz art. 103 ust. 3 w zw. z 16 pkt 1 i 3 ustawy P.z.p. poprzez opisanie
przedmiotu zamówienia w sposób niejednoznaczny i niejasny oraz niedostatecznie
wyczerpujący i wewnętrznie sprzeczny, a także nieproporcjonalny do przedmiotu
zamówienia i naruszający uczciwą konkurencję, w zakresie dotyczącym wymagań
bezpieczeństwa dla modemów,
-
art. 436 pkt 3 ustawy P.z.p. w zw. z art. 5 oraz art. 487 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964
roku
– Kodeks cywilny (Dz. U. 2020 r., poz. 1740 ze zm. – K.c.) w zw. z art. 8 ust. 1 ustawy
P.z.p. p
oprzez sporządzenie wzoru umowy w sposób niezgodny z przepisami ustawy oraz
naruszający zasady współżycia społecznego i równowagę stron umowy oraz nadmiernie
obciążający wykonawcę w zakresie, w jakim zamawiający przewidział nadmiernie wysoki
limit łącznej maksymalnej wartości kar umownych oraz wyłączył spod niego kary z tytułu
odstąpienia od umowy;
2.
w pozostałym zakresie odwołanie oddala;
3.
kosztami postępowania obciąża wykonawcę PYSENSE Spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością we Wrocławiu i:
3.1. zalicz
a w poczet kosztów postępowania odwoławczego kwotę 15 000 zł 00 gr (słownie:
piętnaście tysięcy złotych zero groszy) uiszczoną przez wykonawcę PYSENSE Spółka z
ograniczoną odpowiedzialnością we Wrocławiu tytułem wpisu od odwołania,
Stosownie do
art. 579 ust. 1 i 580 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 11 września 2019 roku – Prawo
zamówień publicznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 1129 ze zm.), na niniejszy wyrok, w terminie 14
dnia od dnia jego doręczenia, przysługuje skarga, za pośrednictwem Prezesa Krajowej Izby
Odwoławczej, do Sądu Okręgowego w Warszawie.
…………………………………
…………………………………
…………………………………
Sygn. akt: KIO 1507/22
Uzasadnienie
Zamawiający – PGE Dystrybucja Spółka akcyjna Oddział w Lublinie – prowadzi
postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego, którego przedmiotem jest „Dostawa
Liczników Zdalnego Odczytu 1 i 3-fazowych dla odbiorców końcowych przyłączonych do
sieci niskiego napięcia w podziale na 3 Części”.
Postępowanie prowadzone jest na podstawie przepisów ustawy z dnia 11 września
2019 roku (Dz. U. z 2021 roku, poz. 1129 ze zm.), zwanej dalej ustawą P.z.p.
W dniu 6 czerwca 2022 roku wykonawca PYSENSE Spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością we Wrocławiu (dalej: odwołujący) wniósł odwołanie wobec treści
ogłoszenia o zamówieniu i warunków zamówienia ustalonych przez zamawiającego.
Odwołujący zarzucił zamawiającemu naruszenie:
1) art. 16 pkt 1 i 3 w zw. z art. 66 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/25/UE z
dnia 16 lutego 2014 roku w sprawie udzielania zamówień przez podmioty działające w
sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i usług pocztowych, uchylająca
Dyrektywę 2004/17/WE z dnia 26 lutego 2014 roku (Dz. Urz.UE.L Nr 94, str. 243) poprzez
wyznaczenie zbyt krótkiego terminu składania ofert, ograniczającego konkurencję i
nieodpowiedniego do specyfiki zamówienia oraz niewystarczającego do ich przygotowanie i
złożenia, w sytuacji, w której zgodnie z pkt. 5.1.1-5.1.11 specyfikacji warunków zamówienia
(s.w.z.) wraz z ofertą wymagane jest złożenie próbek oraz dotyczących ich pozostałych
przedmiotowych środków dowodowych, co prowadzi dodatkowo do naruszenia zasad
uczciwej konkurencji i równego traktowania wykonawców oraz zasady proporcjonalności,
2) art. 16 pkt 1, 2, 3 w zw. z art. 106 ust. 1-3 oraz w zw. z art. 107 ust. 1 ustawy z dnia 11
września 2019 roku – Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2021 roku, poz. 1129 ze zm. –
ustawa P.z.p.) poprzez wskazane w sposób ogólny i niejednoznaczny wymagań w zakresie
żądanych przedmiotowych środków dowodowych, przy jednoczesnym braku przewidzenia
możliwości ich uzupełnienia w przypadku, gdy złożone przedmiotowe środki dowodowe
niekompletne, co jest nieproporcjonalne i naruszające zasady uczciwej konkurencji i
równego traktowania wykonawców w odniesieniu w szczególności do przedmiotowych
środków dowodowych wskazanych w pkt. 5.1.5, 5.1.8, 5.1.9, 5.1.10, i 5.1.11 s.w.z.,
3) art. 99 ust. 1, 2 i 4 oraz art. 103 ust. 3 w zw. z 16 pkt 1 i 3 ustawy P.z.p. poprzez opisanie
przedmiotu zamówienia w sposób niejednoznaczny i niejasny oraz niedostatecznie
wyczerpujący i wewnętrznie sprzeczny, a także nieproporcjonalny do przedmiotu
zamówienia i naruszający uczciwą konkurencję, w zakresie dotyczącym wymagań
bezpieczeństwa dla liczników zdalnego odczytu oraz modemów,
4) art. 436 pkt 3
ustawy P.z.p. w zw. z art. 5 oraz art. 487 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964
roku
– Kodeks cywilny (Dz. U. 2020 r., poz. 1740 ze zm. – K.c.) w zw. z art. 8 ust. 1 ustawy
P.z.p. poprzez sporządzenie wzoru umowy w sposób niezgodny z przepisami ustawy oraz
naruszający zasady współżycia społecznego i równowagę stron umowy oraz nadmiernie
obciążający wykonawcę w zakresie, w jakim zamawiający przewidział nadmiernie wysoki
limit łącznej maksymalnej wartości kar umownych oraz wyłączył spod niego kary z tytułu
ods
tąpienia od umowy.
Odwołujący wniósł o uwzględnienie odwołania i nakazanie zamawiającemu
dokonania zmiany ogłoszenia o zamówieniu oraz postanowień s.w.z. i załączników, w
sposób uwzględniający argumentację odwołania zawartą w uzasadnieniu, tj.:
1) zmianę terminu składania ofert i próbek na dzień nie wcześniejszy niż 25.10.2022 r.;
2) zmianę pkt 5.2 s.w.z. poprzez przewidzenie wezwania przez zamawiającego do
uzupełnienia przedmiotowych środków dowodowych, o których mowa w pkt 5.1 . 5, 5.1.8,
5.1.9, 5.1 .10 i
5.1.11 s.w.z. w wyznaczonym terminie, w przypadku, gdy nie zostały one
złożone lub będą niekompletne;
3) modyfikację załącznika nr 1 do s.w.z. - Opis przedmiotu zamówienia (OPZ) w pkt. 3.F pkt
8 poprzez usunięcie lit. a);
4) modyfikację postanowień OPZ w pkt 3.B ppkt 1 1 i 12 poprzez usunięcie
dotychczasowych wymagań i zastąpienie ich wymaganiem stosowania w komunikacji
bezpośredniej między licznikiem a systemem pomiarowym OSD oraz oprogramowaniem
narzędziowym oraz w komunikacji przez optozłącze oraz na innych interfejsach
komunikacyjnych, standardu DLMS Security Suite 1 lub DLMS Security Suite 2.
5) zmianę brzmienia §17 ust. 4 umowy, poprzez obniżenie maksymalnej łącznej wysokości
kar umownych do poziomu 20% wartości netto umowy określonej w § 3 ust. 1 pkt 1 umowy;
6) zmianę brzmienia §17 ust. 4 umowy, poprzez usunięcie sformułowania „nie wliczając w to
kar z tytułu odstąpienia od umowy”, tj. objęcie limitem łącznej maksymalnej wysokości kar
umownych wszystkich kar przewidzianych w umowie.
Odwołujący podniósł, że ma interes we wniesieniu odwołania. W wyniku naruszenia
przez zamawiającego ww. przepisów ustawy, interes odwołującego w uzyskaniu zamówienia
doznał uszczerbku, gdyż objęta odwołaniem czynność zamawiającego (ukształtowane w
postępowaniu warunki zamówienia) uniemożliwia odwołującemu ubieganie się o udzielenie
zamówienia i przygotowanie prawidłowej oferty, a tym samym, wybór jego oferty i uzyskanie
przedmiotowego zamówienia może okazać się niemożliwe. Wskazał, iż uwzględnienie
odwołania doprowadzi do eliminacji dokonanego przez zamawiającego nadmiernie
rygorystycznego i nieproporcjonalnego do przedmiotu zamówienia ograniczenia kręgu
potencjalnych wykonawców, w tym odwołującego, którzy będą mogli złożyć ofertę z realną
szansą na uzyskanie zamówienia. Wskazał nadto, iż objęta odwołaniem czynność
zamawiającego prowadzi do możliwości poniesienia szkody przez odwołującego polegającej
na uniemożliwieniu odwołującemu złożenia oferty i ubiegania się o udzielenie zamówienia.
Odwołujący stwierdził, że ma interes we wniesieniu odwołania, gdyż sprzeczna z ustawą ww.
czynność zamawiającego w sposób negatywny oddziałuje na możliwość uzyskania przed
odwołującego przedmiotowego zamówienia.
W odpowiedzi na odwołanie z dnia 20 czerwca 2022 roku zamawiający wniósł o:
1.
od
dalenie odwołania w zakresie zarzutów nieuwzględnionych przez
zamawiającego;
2.
zasądzenie kosztów postępowania.
Zamawiający uwzględnił zarzut 1 odwołania i zmienił wyznaczony termin składania
ofert na dzień 5 października 2022 r., a więc wydłużył pierwotny termin o 3 miesiące (z
05.07. na 05.10.2022 r.). Zamawiający uwzględnił argumenty odwołującego, z których
wynika złożoność zamówienia oraz czas konieczny na przygotowanie oferty, zwłaszcza w
sytuacji, gdy wraz z ofertą wykonawca ma obowiązek przedłożyć próbkę oferowanego
urządzenia.
W ocenie zamawiającego termin 5 października 2022 r. jest wystarczający i
obiektywnie umożliwiający przygotowanie rzetelnej oferty przez wszystkich wykonawców, a
więc zasada konkurencji w ogłoszonym postępowaniu nie ucierpi. Odwołujący domagał się
wydłużenia terminu składania ofert o 3 miesiące i 20 dni, zamawiający wydłużył o 3
miesiące, a więc zamawiający uwzględnił żądanie odwołującego w ponad 80%.
W świetle powyższego, zamawiający wniósł o oddalenie zarzutu.
Zamawi
ający uwzględnił zarzut 2 i zgodnie z art. 107 ust. 2 ustawy P.z.p. przewidział
czynność wezwania do złożenia lub uzupełnienia w wyznaczonym terminie przedmiotowych
środków dowodowych. Zamawiający podtrzymał brak możliwości uzupełnienia próbek
urządzeń, zgodnie z punktem 5.3. s.w.z.
Zamawiający wniósł o oddalenie zarzutów 3 i 4.
Do postępowania odwoławczego po stronie odwołującego przystąpił wykonawca
Elmess Metering Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w Zgierzu (przystępujący 1).
Przystępujący 1 poparł stanowisko odwołującego i wniósł o uwzględnienie odwołania.
Do postępowania odwoławczego po stronie zamawiającego przystąpił wykonawca
Esmetric Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Spółka komandytowa w Warszawie
(przystępujący 2). Przystępujący 2 oświadczył, że nie wnosi sprzeciwu wobec uwzględnienia
przez zamawiającego zarzutów odwołania. W zakresie zarzutów nieuwzględnionych przez
zamawiającego, przystępujący 2 poparł stanowisko zamawiającego i wniósł o ich oddalenie.
Na posiedzeniu Krajowej Izby Od
woławczej w dniu 21 czerwca 2022 roku odwołujący
oświadczył, że cofa zarzut 1, wnosi o umorzenie zarzutu nr 2, cofa zarzut 4, cofa zarzut 3 w
zakresie żądania określonego pkt 3, str. 3 odwołania, tj. modyfikacji załącznika nr 1 do s.w.z.
- Opis przedmiotu
zamówienia (OPZ) w pkt 3.F pkt 8 poprzez usunięcie lit. a.
Odwołujący oświadczył, że modyfikuje żądanie 4 na str. 3 odwołania poprzez
zastąpienie dotychczasowych zapisów wymaganiem stosowania w komunikacji przez
optozłącze oraz innych interfejsach komunikacyjnych standardu DLMS Security Suite 0 z
możliwością późniejszej zdalnej aktualizacji oprogramowania do standardu DLMS Security
Suite 1. Urządzenie/licznik powinno spełniać wymagania pamięciowe i sprzętowe obydwu
standardów.
Uzasadniając podtrzymany zarzut odwołujący w treści odwołania podniósł, że w
punkcie 3.B ppkt 11 OPZ zamawiający wymaga, aby komunikacja przez optozłącze oraz na
innych interfejsach komunikacyjnych miała możliwość szyfrowania algorytmem AES co
najmniej 128 bit (HLS) dl
a protokołu odczytu danych zgodnego z DLMS/COSEM.
Dodatkowo w punkcie 3.B ppkt 12 zamawiający wymaga, aby komunikacja
bezpośrednia między licznikiem a systemem pomiarowym OSD oraz oprogramowaniem
narzędziowym miała możliwość szyfrowania algorytmem AES co najmniej 128 bit (HLS) dla
protokołu odczytu DLMS/COSEM na całej ścieżce komunikacji. Wymagane jest
uwierzytelnianie licznika podczas nawiązywania komunikacji z systemem pomiarowym OSD
oraz oprogramowaniem narzędziowym.
Odwołujący wskazał, że biorąc pod uwagę to, że liczniki energii elektrycznej, których
wymaga zamawiający są wyposażone w układ rozłącznikowy, implikuje to, że trzeba
traktować tego typu urządzenia jako infrastrukturę krytyczną, która powinna być
zabezpieczona za pomocą najwyższych możliwych standardów bezpieczeństwa w zakresie
szyfrowania, autoryzacji oraz wymiany certyfikatów. Należy również zwrócić uwagę na fakt,
że zamawiający wymaga w punkcie A. 3 aby „Budowa licznika zapewniała możliwość
fizycznego użytkowania zgodnie z jego przeznaczeniem przez okres co najmniej 12 lat.”
Odwołujący podniósł, że zgodnie z obowiązującymi standardami i normami
bezpieczeństwa, a także profesjonalną wiedzą odwołującego w tym zakresie (odwołujący
jest aktywnym członkiem DLMS User Association), powyższe wymagania stanowią
zagrożenie bezpieczeństwa komunikacji oraz zawierają niedoprecyzowane wymagania w
zakresie warstwy security DLMS/COSEM w licznikach energii stanowiących przedmiot
dostawy. Treść opisu przedmiotu zamówienia w tym zakresie jest niekompletna i
niej
ednoznaczna, co uniemożliwia złożenie prawidłowych i porównywanych ofert. Przede
wszystkim wymaganie pkt 3.B.11 tj. określenie wymagania szyfrowania algorytmem AES co
najmniej 128 bit, jest sformułowane w sposób niejednoznaczny i niewyczerpujący:
Mechanizm
AES musi definiować tryb szyfrowania blokowego. Siła algorytmu szyfrującego
bazuje na długości klucza oraz trybie szyfrowania blokowego. Przykładowo, jeśli klucz jest
nawet długości 256 bitów w trybie ECB (Electronic Codebook), czyni to algorytm bardzo
słabym i podatnym na ataki. Tryb ECB nie powinien być używany. Najlepszym rozwiązaniem
jest tryb GCM (Galois Counter Mode). Dodatkowo wymaganie samego algorytmu AES nie
chroni przed tzw. atakiem zwrotnym (Reply Attack). Wymaganie nie definiuje w żadnym
zakresie autentykacji danych podpisu cyfrowego, MAC, itp. Postawione przez
zamawiającego wymagania OPZ nie specyfikują dokładnego poziomu bezpieczeństwa.
Standard DLMS, który jest powszechnie implementowany w infrastrukturze pomiarowej,
definiuje 3 poziomy bez
pieczeństwa DLMS Security Suite 0, 1 oraz 2. DLMS Security Suite 0
oznacza wyłącznie szyfrowanie za pomocą symetrycznych kluczy, a DLMS Security 1 oraz 2
-
wykorzystanie szyfrowania asymetrycznego o różnej długości klucza i wykorzystanie
infrastruktury klucza publicznego (PKI) do autoryzacji, autentykacji oraz szyfrowania. Aby
wdrożyć w pełni bezpieczny system komunikacji z licznikami, które mają być
wykorzystywane przez kolejne 12 lat, komunikacja DLMS/COSEM musi implementować
infrastrukturę klucza publicznego w ramach minimum DLMS Security Suite 1, a najlepiej
DLMS Security Suite 2. W ramach asymetrycznego szyfrowania bazującego na PKI wciąż
wykorzystywane są symetryczne klucze AES do szyfrowania danych. Infrastruktura PKI
służy do uzgadniania symetrycznych kluczy i podpisu cyfrowego, co nie jest możliwe bez
infrastruktury PKI. Przy czym, wykorzystywanie infrastruktury klucza publicznego PKI jest
bez wątpienia korzystniejszym dla zamawiającego rozwiązaniem: W sytuacji, gdy do
zabezpieczenia liczników nie jest wykorzystywana infrastruktury klucza publicznego PKI:
Producent liczników musi preinstalować symetryczne klucze inicjalizacyjne w licznikach
podczas produkcji. Przynajmniej KEK (Key for Key Encryption) musi zostać zainstalowany.
Używając tych inicjalizacyjnych kluczy OSD jest w stanie zmienić te klucze na swoje własne.
Pojawia się problem jak przetransportować w bezpieczny sposób te inicjalizacyjne klucze od
producenta liczników do zakładu energetycznego. Klucze inicjalizacyjne są wygenerowane
przez pr
oducenta liczników, więc zakład energetyczny (OSD) nie ma 100% pewności, że nie
nastąpił wyciek kluczy. OSD nie ma kontroli nad tym procesem. Każdy kto posiada te klucze
inicjalizacyjne może spersonalizować licznik na nowe klucze. Nie ma żadnej autoryzacji tego
procesu. W sytuacji, gdy do zabezpieczenia liczników jest wykorzystywana infrastruktury
klucza publicznego PKI: Producent liczników musi preinstalować tzw. kotwicę zaufania
(„Trust Anchor”) podczas produkcji liczników. To jest klucz publiczny w certyfikacie CA.
Certyfikat pochodzi od zakładu energetycznego (OSD). Zakład energetyczny (OSD) posiada
klucz prywatny, który jest powiązany z tym kluczem publicznym. Zakład energetyczny (OSD)
nie ujawnia nikomu klucza prywatnego. Nawet producent liczników go nie potrzebuje.
Producent liczników nie musi instalować żadnych sekretnych kluczy prywatnych na etapie
produkcji. „Trust Anchor” CA jest wystarczający. Certyfikat CA jest publiczną informacją. Nie
jest wymagany żaden bezpieczny kanał przesyłania CA od zakładu energetycznego (OSD)
do producenta liczników.
Inny certyfikat (sygnatura, KA) jest wysyłany do licznika. Jest
sprawdzany przez CA. Tylko certyfikat podpisany za pomocą prywatnego klucza przez OSD
jest akceptowany. Klucze symetryczne są potwierdzane i uzgadniane przez algorytm DH
(Diffie-
Hellman) pomiędzy licznikiem a systemem HES. Dzięki wykorzystaniu algorytmu DH
nikt inny nie zna tych kluczy. Licznik produkowany jest z kluczem publicznym w postaci
kotwicy zaufania (Trust Anchor) zakładu energetycznego (OSD). Tylko zakład energetyczny
może spersonalizować licznik z wykorzystaniem swojego prywatnego klucza. Aby
zabezpieczyć infrastrukturę licznikową należy skorzystać ze standardu bezpieczeństwa,
który jest w tym momencie rekomendowany przez DLMS User Association. Zalecane jest
wdrożenie DLMS Security Suite 2 z pełną infrastrukturą PKI oraz dłuższymi kluczami 384-
bitowymi -
tego typu rozwiązanie jest najbezpieczniejsze i powinno stanowić, jeśli nie
wymaganie obligatoryjne, to przynajmniej opcjonalny wymóg, dodatkowo punktowany w
ramach pozacenowego kryterium oceny ofert. W podstawowej wersji może zostać
wykorzystany DLMS Security Suite 1 z pełną infrastrukturą PKI oraz kluczami 256-bitowymi.
DLMS Security Suite 0, czyli tylko szyfrowanie symetryczne kluczami AES jest
skompromitowane i nie zapewnia żadnego poziomu bezpieczeństwa i nie może być
stosowane dla rozwiązań, które mają działać przez kolejne 12 lat. Na rynku istnieje wiele
artykułów naukowych, które opisują problem braku bezpieczeństwa w protokole
DLMS/COSEM z wykorzystaniem luk w zabezpieczeniach dla DLMS Security Suite 0
(AES128) oraz metody ataków. Wszystkie organizacje rządowe zajmujące się
bezpieczeństwem w Europie oraz USA nakazują stosowanie mechanizmów i algorytmów
bazujących na tzw. krzywych eliptycznych oraz infrastrukturze klucza publicznego PKI.
Dokładnie te mechanizmy implementuje standard DLMS Security Suite 1 oraz DLMS
Security Suite 2.
Przystępujący 1 poparł stanowisko odwołującego.
Zamawiający podtrzymał dotychczasowe stanowisko, wniósł o oddalenie odwołania.
W zakresie podtrzymanego przez odwołującego zarzutu zamawiający podniósł, że
opis przedmiotu zamówienia powinien odpowiadać uzasadnionym i rzeczywistym potrzebom
zakupowym zamawiającego. Określenie wymagań dotyczących przedmiotu zamówienia
należy do zamawiającego, który jest gospodarzem postępowania i nabywcą określonego
zamówienia. Zamawiający przywołał wyrok Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 17 stycznia
2008 r., sygn. akt KIO/UZP 80/07, w którym Izba stwierdziła, iż zamawiający ma prawo
opisać swoje potrzeby w taki sposób, aby przedmiot zamówienia spełniał jego wymagania i
zaspokajał potrzeby, pod warunkiem, że dokonany opis nie narusza konkurencji ani równego
traktowania wykonawców.
Zamawiający podkreślił, że jego wymagania w zakresie bezpieczeństwa dla liczników
są zgodne z zapisami rozporządzenia Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 22 marca 2022 r.
w sprawie systemu pomiarowego oraz najlepszą wiedzą, doświadczeniem i praktyką
zamawiającego. Przedmiotowe wymagania są wymaganiami minimalnymi i nie wykluczają
urządzeń, które zapewniają wyższy poziom bezpieczeństwa. Zapisy rozporządzenia, o
którym mowa powyżej, były konsultowane przed opublikowaniem w szerokim gronie
podmiotów zaangażowanych w polską energetykę, w tym z operatorami systemów
dystrybucyjnych oraz producentami liczników energii elektrycznej. Zwiększenie wymagań
minimalnych w zakresie bezpieczeństwa określonych w rozporządzeniu Ministra Klimatu i
Środowiska z dnia 22 marca 2022 r. w sprawie systemu pomiarowego może prowadzić do
ograniczenia rynku dla potencjalnych wykonawców. Jednocześnie zastosowanie wyższego
poziomu bezpieczeństwa dla oferowanych urządzeń nie eliminuje żadnego z wykonawców.
W związku z powyższym zamawiający podtrzymuje wymagania minimalne dla
bezpieczeństwa LZO.
Zamawiający podniósł, że odwołujący stawia konkretne wymagania co do opisu
przedmiotu zamówienia, natomiast nie wskazuje, jakie konkretne zasady i przepisy P.z.p.
naruszył zamawiający opisując przedmiot zamówienia. Zamawiający wskazał, iż nie ma
ob
owiązku dokonywania opisu przedmiotu zamówienia w sposób najbardziej dogodny dla
ewentualnych wykonawców. Dopóki odwołujący nie wykaże, że opis przedmiotu zamówienia
narusza normy wynikające z ustawy P.z.p., dopóty tej czynności zamawiającego nie można
uzn
ać za niezgodną z ustawą P.z.p., nawet jeśli ukształtowanie tych wymagań dla
odwołującego czy też innych potencjalnych wykonawców byłoby korzystniejsze czy też
bardziej uzasadnione.
W świetle powyższego, zamawiający wniósł o oddalenie zarzutu.
Przystępujący 2 podtrzymał dotychczasowe stanowisko, wniósł o oddalenie
odwołania.
Izba ustaliła, co następuje:
W pkt. 2 OPZ zamawiający wymaga wykonania przedmiotu zamówienia zgodnie z
normami, a w szczególności z następującymi normami:
2.8.
- DLMS UA 1000-2 ED. 10
2.9.
- DLMS UA 1000-1 ED. 14
2.10.
lub normami je zastępującymi wydanymi odpowiednio przez Polski Komitet
Normalizacyjny albo DLMS User Association
36. Komunikacja z licznikiem przez optozłącze oraz wszystkie dostępne elektryczne
interfejsy komunikacyjn
e musi odbywać się wyłącznie w protokole DLMS w wersji co
najmniej 14.
W punkcie 3.B ppkt 11 OPZ zamawiający wymaga, aby komunikacja przez
optozłącze oraz na innych interfejsach komunikacyjnych miała możliwość szyfrowania
algorytmem AES co najmniej 128 bit
(HLS) dla protokołu odczytu danych zgodnego z
DLMS/COSEM.
W punkcie 3.B ppkt 12 zamawiający wymaga, aby komunikacja bezpośrednia między
licznikiem a systemem pomiarowym OSD oraz oprogramowaniem narzędziowym miała
możliwość szyfrowania algorytmem AES co najmniej 128 bit (HLS) dla protokołu odczytu
DLMS/COSEM na całej ścieżce komunikacji. Wymagane jest uwierzytelnianie licznika
podczas nawiązywania komunikacji z systemem pomiarowym OSD oraz oprogramowaniem
narzędziowym.
Stan faktyczny Izba ustaliła na podstawie dokumentacji postępowania, w tym w
szczególności Opisu Przedmiotu Zamówienia, stanowiącego załącznik nr 1 do specyfikacji
warunków zamówienia.
Izba zważyła, co następuje:
Zarzuty
1, 4 oraz 3 w zakresie żądania określonego pkt 3, str. 3 odwołania podlegają
umorzeniu na podstawie art. 568 pkt 1 ustawy P.z.p.
Zarzut 2 odwołania podlega umorzeniu na podstawie art. 522 ust. 4 ustawy P.z.p.
W pozostałym zakresie odwołanie jest bezzasadne i podlega oddaleniu.
W pierwszej kolejności Izba stwierdziła, że odwołujący jest uprawniony do korzystania
ze środków ochrony prawnej na podstawie art. 505 ust. 1 ustawy P.z.p. Okoliczność ta nie
była pomiędzy stronami sporna.
Odwołujący podniósł zarzut naruszenia art. 99 ust. 1, 2 i 4 oraz art. 103 ust. 3 w zw. z
16 pkt 1 i 3 ustawy P.z.p. poprzez opisanie przedmiotu zamówienia w sposób
niejednoznaczny i niejasny oraz niedostatecznie wyczerpujący i wewnętrznie sprzeczny, a
także nieproporcjonalny do przedmiotu zamówienia i naruszający uczciwą konkurencję, w
zakresie dotyczącym wymagań bezpieczeństwa liczników zdalnego odczytu.
Unormowania zawarte w art. 99 ust. 1 i nast. ustawy P.z.p. regulują zasady
sporządzania przez zamawiającego opisu przedmiotu zamówienia. Zgodnie z ust. 1,
przedmiot zamówienia opisuje się w sposób jednoznaczny i wyczerpujący, za pomocą
dostatecznie dokładnych i zrozumiałych określeń, uwzględniając wymagania i okoliczności
mogące mieć wpływ na sporządzenie oferty. W myśl ust. 2, zamawiający określa w opisie
przedmiotu zamówienia wymagane cechy dostaw, usług lub robót budowlanych. Cechy te
mogą odnosić się w szczególności do określonego procesu, metody produkcji, realizacji
wymaganych dostaw, usług lub robót budowlanych, lub do konkretnego procesu innego
etapu ich cyklu życia, nawet jeżeli te czynniki nie są ich istotnym elementem, pod warunkiem
że są one związane z przedmiotem zamówienia oraz proporcjonalne do jego wartości i
celów. Stosownie do ust. 4, przedmiotu zamówienia nie można opisywać w sposób, który
mógłby utrudniać uczciwą konkurencję, w szczególności przez wskazanie znaków
towarowych, patentów lub pochodzenia, źródła lub szczególnego procesu, który
charakteryzuje produkty lub usługi dostarczane przez konkretnego wykonawcę, jeżeli
mogłoby to doprowadzić do uprzywilejowania lub wyeliminowania niektórych wykonawców
lub produktów.
Wskazane wyżej regulacje zamawiający obowiązany jest stosować opisując
przedmiot zamówienia. Naruszenie którejkolwiek z nich naraża zamawiającego na
zakwestionowanie opisu przedmiotu zamówienia w drodze wniesionego odwołania. Niemniej
jednak, dla skuteczności podnoszonych w tym zakresie zarzutów nie wystarczy stwierdzenie,
że sporządzony przez zamawiającego opis przedmiotu zamówienia narusza wskazane wyżej
przepisy ustawy P.z.p., ale odwołujący winien wykazać słuszność swego stanowiska poprzez
odpowiednią argumentację i przedłożenie stosownych wniosków dowodowych.
Tymczasem, w rozpoznawanym przypadku, odwołujący nie uzasadnił swego
stanowiska w sposób skuteczny. Odwołujący podniósł, że wymaganie pkt. 3.B.11, tj.
określenie wymagania szyfrowania algorytmem AES co najmniej 128 bit, jest sformułowane
w sposób niejednoznaczny i niewyczerpujący, ponieważ mechanizm AES musi definiować
tryb szyfrowania blokowego i wymaganie nie definiuje w żadnym zakresie autentykacji
danych. Odwołujący zdaje się pomijać okoliczność, że zamawiający wskazał w OPZ na
konieczność wykonania zgodnie z protokołem DLMS. Wydaje się, że w sytuacji, w której
uczestnikami postępowania o udzielenie zamówienia są profesjonaliści, winni oni znać
wszelkiego rodzaju normy i dokumenty zawierające specyfikę wymagań zawartych w
dokumentacji przedmiotowego postępowania.
Izba przeprowadziła dowody ze złożonych przez przystępującego 2 dokumentów:
„Audyt bezpieczeństwa implementacji protokołu komunikacyjnego DLMS/COSEM Smart
Grid” oraz „Raport techniczny. Architektura i protokoły DLSM/COSEM” o skonstatowała, że
zawierają one informacje dotyczące trybu szyfrowania blokowego oraz autentykacji danych:
-
„Audyt…” Rozdział 2 „Kontekst i powiązane prace”: „DLMS/COSEM obsługuje trzy poziomy
mechanizmów uwierzytelniania: (…) najniższy (…), niski (…) i wysoki poziom
bezpieczeństwa (HLS). (…) Uwierzytelnianie HLS może wykorzystywać jeden z pięciu
dostępnych mechanizmów, przedstawionych w tabeli 2.2.”
-
„Raport…” pkt 9.2.3.7 „Pakiet zabezpieczeń”:
„Pakiety zabezpieczeń DLMS/COSEM (…) są oparte na pakiecie NSA Suite B i zawierają
algorytmy kryptograficzne do uwierzytelniania, szyfrowania, uzgadniania kluczy, podpisu
cyfrowego i mieszania specyficznych dla:
1. uwierzy
telnianie i szyfrowanie: stosuje się Advanced Encryption Standard (AES) zgodnie z
FIPS PUB 197, z kluczami o rozmiarach 128 i 256 bitów. AES stosuje się z trybem działania
Galois/Counter (GCM) określonym w NIST SP 800-38D:2007”.
pkt 9.4.2.2.3 „Nazwa mechanizmu uwierzytelniania COSEM”
Uwierzytelnianie klienta, serwera lub obu jest jednym z aspektów bezpieczeństwa
uwzględnionych w specyfikacji DLMS/COSEM. Określono trzy poziomy zabezpieczeń
uwierzytelniania:
(…)
3. Uwierzytelnianie wysokiego poziomu
zabezpieczeń (HLS)…”.
Wskazując na powyższe Izba stwierdziła, że zarzut opisania przedmiotu zamówienia
w sposób niejednoznaczny i niewyczerpujący, w zakresie, w jakim nie zawiera niezbędnych
danych odnośnie trybu szyfrowania blokowego i autentykacji danych, jest nieuzasadniony.
Odwołujący podniósł, że postawione przez zamawiającego wymagania OPZ nie
specyfikują dokładnego poziomu bezpieczeństwa. Wskazał, że standard DLMS, który jest
powszechnie implementowany w infrastrukturze pomiarowej, definiuje 3 poziomy
bezpieczeństwa DLMS Security Suite 0, 1 oraz 2. DLMS Security Suite 0 oznacza wyłącznie
szyfrowanie za pomocą symetrycznych kluczy, a DLMS Security 1 oraz 2 – wykorzystanie
szyfrowania asymetrycznego o różnej długości klucza i wykorzystanie infrastruktury klucza
publicznego (PKI) do autoryzacji, autentykacji oraz szyfrowania.
Izba nie podziela stanowiska odwołującego, jakoby zamawiający nie określił poziomu
bezpieczeństwa. Izba przeprowadziła dowód z dokumentu „Raport techniczny. Architektura i
protokoły DLSM/COSEM” pkt 9.2.3.7 „Pakiet zabezpieczeń” tabela 27 – Pakiety
bezpieczeństwa DSLM/COSEM i stwierdziła, że pakiet zabezpieczeń AES-GCM-128
odpowiada w protokole DLSM poziomowi Security Suite 0.
W dalszej kolejności odwołujący podniósł, że – aby wdrożyć w pełni bezpieczny
system komunikacji z licznikami, które mają być wykorzystywane przez kolejne 12 lat –
komunikacja DLMS/COSEM musi implementować infrastrukturę klucza publicznego w
ramach minimum DLMS Security Suite 1, a najlepiej DLMS Security 2. Stwie
rdził, że
wykorzystywanie infrastruktury klucza publicznego PKI jest bez wątpienia korzystniejszym
dla zamawiającego rozwiązaniem.
Izba wskazuje, że zamawiający ma prawo opisać przedmiot zamówienia w sposób
uwzględniający jego uzasadnione potrzeby. Zamawiający realizuje określone cele statutowe i
ma najlepszą wiedzę w zakresie tego, w jaki sposób mogą one zostać osiągnięte. To
zamawiający jako gospodarz postępowania określa zakres zarówno przedmiotowy, jak i
podmiotowy, charakteryzujący cel, jaki zamierza osiągnąć. Zasada swobody kontraktowania
uprawnia wykonawców do składania propozycji co do modyfikacji określonych zapisów
dokumentacji postępowania, ale zamawiający, w zależności od własnych interesów i potrzeb,
może, lecz nie musi ich uwzględniać.
Odwołujący podniósł, że – aby zabezpieczyć infrastrukturę licznikową – należy
skorzystać ze standardu bezpieczeństwa, który jest w tym momencie rekomendowany przez
DLMS User Association. Wskazał, że zalecane jest wdrożenie DLMS Security Suite 2 z
pełną infrastrukturą PKI oraz dłuższymi kluczami 384-bitowymi. W podstawowej wersji może
być wykorzystany DLMS Security Suite 1 z pełną infrastrukturą PKI oraz kluczami 256-
biotwymi.
Izba nie podziela stanowiska odwołującego. Odwołujący nie udowodnił, że
rekomendowanym st
andardem bezpieczeństwa jest DLMS Security Suite 2. W
szczególności nie wynika to ze złożonych przez odwołującego dowodów. Mimo że w treści
odwołania odwołujący podnosi, że istnieje szereg artykułów naukowych, które opisują
problem braku bezpieczeństwa w protokole DLMS/COSEM, żaden taki artykuł nie został
przez odwołującego przedłożony.
Izba przeprowadziła dowód z dokumentów przedłożonych przez przystępującego 2:
- BSI
– Wytyczne techniczne Federalnego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Informacji pt.
„Mechanizmy kryptograficzne: Zalecenia i długości kluczy”
-
„Bezpieczeństwo w DLMS” White Book DLMS User Association
i ustaliła, że wymagany przez zamawiającego standard bezpieczeństwa odpowiada
aktualnym wymogom rekomendowanym w tych dokumentach. W szczególności z
doku
mentu „Mechanizmy kryptograficzne…” wynika, że „W przypadku nowych aplikacji
kryptograficznych należy używać tylko szyfrów blokowych, których rozmiar bloku wynosi co
najmniej 128 bitów. Następujące szyfry blokowe są zalecane do stosowania w nowych
systemach kryptograficznych: AES-
128…” (str. 25). Z kolei dokument „Bezpieczeństwo w
DLMS” zawiera informację na temat oferowania przez DLMS trzech zestawów zabezpieczeń
(pakiety bezpieczeństwa 0, 1 i 2) i wskazuje, że „Koncepcja pakietów bezpieczeństwa
zapewnia,
że specyfikacja bezpieczeństwa DLMS jest gotowa na przyszłość: mechanizmy
bezpieczeństwa mogą być używane w ten sam sposób z nowymi pakietami bezpieczeństwa,
które mogą być dodane w przyszłości, aby dotrzymać kroku najnowszym osiągnięciom
kryptografii”.
Odwołujący na rozprawie w dniu 21 czerwca 2022 roku złożył jako dowód w sprawie
wyciąg z przepisów rozporządzenia Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 22 marca 2022 roku
w sprawie systemu pomiarowego (Dz. U. poz. 788) m.in. na okoliczność wykazania, że cały
system pomiarowy powinien umożliwiać podnoszenie (upgrade) poziomu bezpieczeństwa do
wyższych standardów, podczas gdy w wymaganiach OPZ dla liczników nie przewidziano
takiej możliwości.
Izba wskazuje, że ten zarzut nie został podniesiony w treści odwołania, zatem Izba –
na zasadzie art. 555 ustawy P.z.p.
– nie mogła tego zarzutu rozpoznać.
Wskazane wyżej rozporządzenie zostało złożone również na okoliczność wykazania,
że należy kierować się odpowiednimi normami technicznymi, co w przypadku wymagania
wykorzystywania przez liczniki oferowane w postępowaniu protokołu DLMS/COSEM
wskazuje, że powinno się stosować standard opisu warstwy bezpieczeństwa zgodny z tą
normą, czyli DLMS Security Suite 0, 1 i 2. Na tę okoliczność odwołujący przedłożył również
d
owody: wyciąg z dokumentu „Zabezpieczenie i ochrona prywatności systemów
informatycznych oraz organizacji”, wyciąg z dokumentu „Bezpieczeństwo w DLMS”, wyciąg z
dokumentu „Wymagania bezpieczeństwa dla zamawianych liczników energii i
koncentratorów danych”
Izba przenalizowała wskazane wyżej dowody i skonstatowała, że okoliczności, na
jakie zostały one złożone, nie budzą wątpliwości. Niemniej jednak Izba ponownie podkreśla,
że zamawiający w treści OPZ zawarł wymagane w tym zakresie informacje, na co wskazuje
treść pkt. 3.B 11 i 12 OPZ.
Odwołujący wskazał również na załącznik nr 1 do rozporządzenia „Minimalne
wymagania techniczno-
funkcjonalne dla liczników zdalnego odczytu. Bezpieczeństwo –
kategoria 1 (kolumna pierwsza), pkt 10.4, 10.5 i 10.12 na okoliczność wykazania, że opisane
wymagania w zakresie uwierzytelniania, autoryzacji, certyfikatów oraz zabezpieczenia przed
powielaniem i modyfikacją danych, są możliwe tylko w przypadku zastosowania
infrastruktury klucza publicznego, opisanego w wymaganiach DLMS Security Suite 1 oraz 2.
Zgodnie z pkt. 10.4 załącznika:
„Dostęp do wszystkich interfejsów komunikacyjnych licznika zdalnego odczytu jest
realizowany wyłącznie po uwierzytelnieniu. W przypadku interfejsu komunikacyjnego, o
którym mowa w pkt. 7.3.2. jest wymagane szyfrowanie komunikacji”
Zgodnie z pkt. 10.5 załącznika:
„Licznik zdalnego odczytu ma funkcjonalność zdalnej i lokalnej zmiany certyfikatu
(klucza) do uwierzytelniania na poszczególnych interfejsach komunikacyjnych.”
Zgodnie z pkt. 10.12
załącznika:
„Każde polecenie przesyłania między systemem zdalnego odczytu a licznikiem
zdalnego odczytu ma zabezpieczenie przed powieleniem, repliką oraz modyfikacją”.
Izba przeanalizowała wskazane pozycje i nie stwierdziła, by zawierały one wymóg
zastosow
ania klucza publicznego. Zawierają one wymogi w zakresie uwierzytelniania i
szyfrowania komunikacji, jednakże bez wskazania na konieczność wykorzystywania do tego
klucza publicznego.
Izba wskazuje natomiast na pozycję 10.11 tegoż załącznika, z którego wynika
konieczność zapewnienia „Dwukierunkowej komunikacji między systemem zdalnego odczytu
a licznikiem zdalnego odczytu jest uwierzytelniana i szyfrowana algorytmem o długości
klucza 128 bitów według specyfikacji AES lub równoważnej zapewniającej ten sam lub
wyższy poziom bezpieczeństwa.” Uwarunkowania te zamawiający uwzględnił w pkt. 3.B 11 i
12 OPZ Tym samym zarzut niezgodności zapisów OPZ z przepisami rozporządzenia należy
uznać za nieuzasadniony.
Izba odmówiła przeprowadzenia dowodów z dokumentacji z innych postępowań o
udzielenie zamówienia publicznego z uwagi na fakt, że nie mają one istotnego znaczenia dla
rozstrzygnięcia sprawy (argumentacja a contrario z art. 531 ustawy P.z.p.). Izba wskazuje,
że przedmiotem rozstrzygnięcia jest ustalenie, czy czynności zamawiającego nie naruszają
przepisów ustawy. Wymaga to ustalenia stanu faktycznego i jego skonfrontowania z
normami prawnymi. Okoliczność, że w innych postępowaniach zamawiający dokonywali
analogicznych lub innych czynności nie ma wpływu na ustalenie, czy w rozpoznawanym
przypadku czynności zamawiającego są zgodne z prawem.
Z uwagi na powyższe orzeczono jak na wstępie.
O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 575 ustawy z
dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych, stosownie do wyniku
postępowania oraz na podstawie § 8 ust. 2 pkt 1 w zw. z § 9 ust. 3 pkt 2 rozporządzenia
Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 2020 r. w sprawie szczegółowych rodzajów
kosztów postępowania odwoławczego, ich rozliczania oraz wysokości i sposobu pobierania
wpisu od odwołania (Dz. U. z 2020 r. poz. 2437).
Przewodniczący:
………………………………
………………………………
………………………………
1.
umarza odwołanie w zakresie zarzutów naruszenia:
- art. 16 pkt 1 i 3 w zw. z art. 66 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/25/UE z
dnia 16 lutego 2014 roku w sprawie udzielania zamówień przez podmioty działające w
sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i usług pocztowych, uchylająca
Dyrektywę 2004/17/WE z dnia 26 lutego 2014 roku (Dz. Urz.UE.L Nr 94, str. 243) poprzez
wyznaczenie zbyt krótkiego terminu składania ofert, ograniczającego konkurencję i
nieodpowiedniego do specyfiki zamówienia oraz niewystarczającego do ich przygotowanie i
złożenia, w sytuacji, w której zgodnie z pkt. 5.1.1-5.1.11 specyfikacji warunków zamówienia
(s.w.z.) wraz z ofertą wymagane jest złożenie próbek oraz dotyczących ich pozostałych
przedmiotowych środków dowodowych, co prowadzi dodatkowo do naruszenia zasad
uczciwej konkurencji i równego traktowania wykonawców oraz zasady proporcjonalności,
- art. 16 pkt 1, 2, 3 w zw. z art. 106 ust. 1-3 oraz w zw. z art. 107 ust. 1 ustawy z dnia 11
września 2019 roku – Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2021 roku, poz. 1129 ze zm. –
ustawa P.z.p.) poprzez w
skazane w sposób ogólny i niejednoznaczny wymagań w zakresie
żądanych przedmiotowych środków dowodowych, przy jednoczesnym braku przewidzenia
możliwości ich uzupełnienia w przypadku, gdy złożone przedmiotowe środki dowodowe
niekompletne, co jest nieproporc
jonalne i naruszające zasady uczciwej konkurencji i
równego traktowania wykonawców w odniesieniu w szczególności do przedmiotowych
środków dowodowych wskazanych w pkt. 5.1.5, 5.1.8, 5.1.9, 5.1.10, i 5.1.11 s.w.z.,
- art. 99 ust. 1, 2 i 4 oraz art. 103 ust. 3 w zw. z 16 pkt 1 i 3 ustawy P.z.p. poprzez opisanie
przedmiotu zamówienia w sposób niejednoznaczny i niejasny oraz niedostatecznie
wyczerpujący i wewnętrznie sprzeczny, a także nieproporcjonalny do przedmiotu
zamówienia i naruszający uczciwą konkurencję, w zakresie dotyczącym wymagań
bezpieczeństwa dla modemów,
-
art. 436 pkt 3 ustawy P.z.p. w zw. z art. 5 oraz art. 487 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964
roku
– Kodeks cywilny (Dz. U. 2020 r., poz. 1740 ze zm. – K.c.) w zw. z art. 8 ust. 1 ustawy
P.z.p. p
oprzez sporządzenie wzoru umowy w sposób niezgodny z przepisami ustawy oraz
naruszający zasady współżycia społecznego i równowagę stron umowy oraz nadmiernie
obciążający wykonawcę w zakresie, w jakim zamawiający przewidział nadmiernie wysoki
limit łącznej maksymalnej wartości kar umownych oraz wyłączył spod niego kary z tytułu
odstąpienia od umowy;
2.
w pozostałym zakresie odwołanie oddala;
3.
kosztami postępowania obciąża wykonawcę PYSENSE Spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością we Wrocławiu i:
3.1. zalicz
a w poczet kosztów postępowania odwoławczego kwotę 15 000 zł 00 gr (słownie:
piętnaście tysięcy złotych zero groszy) uiszczoną przez wykonawcę PYSENSE Spółka z
ograniczoną odpowiedzialnością we Wrocławiu tytułem wpisu od odwołania,
Stosownie do
art. 579 ust. 1 i 580 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 11 września 2019 roku – Prawo
zamówień publicznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 1129 ze zm.), na niniejszy wyrok, w terminie 14
dnia od dnia jego doręczenia, przysługuje skarga, za pośrednictwem Prezesa Krajowej Izby
Odwoławczej, do Sądu Okręgowego w Warszawie.
…………………………………
…………………………………
…………………………………
Sygn. akt: KIO 1507/22
Uzasadnienie
Zamawiający – PGE Dystrybucja Spółka akcyjna Oddział w Lublinie – prowadzi
postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego, którego przedmiotem jest „Dostawa
Liczników Zdalnego Odczytu 1 i 3-fazowych dla odbiorców końcowych przyłączonych do
sieci niskiego napięcia w podziale na 3 Części”.
Postępowanie prowadzone jest na podstawie przepisów ustawy z dnia 11 września
2019 roku (Dz. U. z 2021 roku, poz. 1129 ze zm.), zwanej dalej ustawą P.z.p.
W dniu 6 czerwca 2022 roku wykonawca PYSENSE Spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością we Wrocławiu (dalej: odwołujący) wniósł odwołanie wobec treści
ogłoszenia o zamówieniu i warunków zamówienia ustalonych przez zamawiającego.
Odwołujący zarzucił zamawiającemu naruszenie:
1) art. 16 pkt 1 i 3 w zw. z art. 66 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/25/UE z
dnia 16 lutego 2014 roku w sprawie udzielania zamówień przez podmioty działające w
sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i usług pocztowych, uchylająca
Dyrektywę 2004/17/WE z dnia 26 lutego 2014 roku (Dz. Urz.UE.L Nr 94, str. 243) poprzez
wyznaczenie zbyt krótkiego terminu składania ofert, ograniczającego konkurencję i
nieodpowiedniego do specyfiki zamówienia oraz niewystarczającego do ich przygotowanie i
złożenia, w sytuacji, w której zgodnie z pkt. 5.1.1-5.1.11 specyfikacji warunków zamówienia
(s.w.z.) wraz z ofertą wymagane jest złożenie próbek oraz dotyczących ich pozostałych
przedmiotowych środków dowodowych, co prowadzi dodatkowo do naruszenia zasad
uczciwej konkurencji i równego traktowania wykonawców oraz zasady proporcjonalności,
2) art. 16 pkt 1, 2, 3 w zw. z art. 106 ust. 1-3 oraz w zw. z art. 107 ust. 1 ustawy z dnia 11
września 2019 roku – Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2021 roku, poz. 1129 ze zm. –
ustawa P.z.p.) poprzez wskazane w sposób ogólny i niejednoznaczny wymagań w zakresie
żądanych przedmiotowych środków dowodowych, przy jednoczesnym braku przewidzenia
możliwości ich uzupełnienia w przypadku, gdy złożone przedmiotowe środki dowodowe
niekompletne, co jest nieproporcjonalne i naruszające zasady uczciwej konkurencji i
równego traktowania wykonawców w odniesieniu w szczególności do przedmiotowych
środków dowodowych wskazanych w pkt. 5.1.5, 5.1.8, 5.1.9, 5.1.10, i 5.1.11 s.w.z.,
3) art. 99 ust. 1, 2 i 4 oraz art. 103 ust. 3 w zw. z 16 pkt 1 i 3 ustawy P.z.p. poprzez opisanie
przedmiotu zamówienia w sposób niejednoznaczny i niejasny oraz niedostatecznie
wyczerpujący i wewnętrznie sprzeczny, a także nieproporcjonalny do przedmiotu
zamówienia i naruszający uczciwą konkurencję, w zakresie dotyczącym wymagań
bezpieczeństwa dla liczników zdalnego odczytu oraz modemów,
4) art. 436 pkt 3
ustawy P.z.p. w zw. z art. 5 oraz art. 487 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964
roku
– Kodeks cywilny (Dz. U. 2020 r., poz. 1740 ze zm. – K.c.) w zw. z art. 8 ust. 1 ustawy
P.z.p. poprzez sporządzenie wzoru umowy w sposób niezgodny z przepisami ustawy oraz
naruszający zasady współżycia społecznego i równowagę stron umowy oraz nadmiernie
obciążający wykonawcę w zakresie, w jakim zamawiający przewidział nadmiernie wysoki
limit łącznej maksymalnej wartości kar umownych oraz wyłączył spod niego kary z tytułu
ods
tąpienia od umowy.
Odwołujący wniósł o uwzględnienie odwołania i nakazanie zamawiającemu
dokonania zmiany ogłoszenia o zamówieniu oraz postanowień s.w.z. i załączników, w
sposób uwzględniający argumentację odwołania zawartą w uzasadnieniu, tj.:
1) zmianę terminu składania ofert i próbek na dzień nie wcześniejszy niż 25.10.2022 r.;
2) zmianę pkt 5.2 s.w.z. poprzez przewidzenie wezwania przez zamawiającego do
uzupełnienia przedmiotowych środków dowodowych, o których mowa w pkt 5.1 . 5, 5.1.8,
5.1.9, 5.1 .10 i
5.1.11 s.w.z. w wyznaczonym terminie, w przypadku, gdy nie zostały one
złożone lub będą niekompletne;
3) modyfikację załącznika nr 1 do s.w.z. - Opis przedmiotu zamówienia (OPZ) w pkt. 3.F pkt
8 poprzez usunięcie lit. a);
4) modyfikację postanowień OPZ w pkt 3.B ppkt 1 1 i 12 poprzez usunięcie
dotychczasowych wymagań i zastąpienie ich wymaganiem stosowania w komunikacji
bezpośredniej między licznikiem a systemem pomiarowym OSD oraz oprogramowaniem
narzędziowym oraz w komunikacji przez optozłącze oraz na innych interfejsach
komunikacyjnych, standardu DLMS Security Suite 1 lub DLMS Security Suite 2.
5) zmianę brzmienia §17 ust. 4 umowy, poprzez obniżenie maksymalnej łącznej wysokości
kar umownych do poziomu 20% wartości netto umowy określonej w § 3 ust. 1 pkt 1 umowy;
6) zmianę brzmienia §17 ust. 4 umowy, poprzez usunięcie sformułowania „nie wliczając w to
kar z tytułu odstąpienia od umowy”, tj. objęcie limitem łącznej maksymalnej wysokości kar
umownych wszystkich kar przewidzianych w umowie.
Odwołujący podniósł, że ma interes we wniesieniu odwołania. W wyniku naruszenia
przez zamawiającego ww. przepisów ustawy, interes odwołującego w uzyskaniu zamówienia
doznał uszczerbku, gdyż objęta odwołaniem czynność zamawiającego (ukształtowane w
postępowaniu warunki zamówienia) uniemożliwia odwołującemu ubieganie się o udzielenie
zamówienia i przygotowanie prawidłowej oferty, a tym samym, wybór jego oferty i uzyskanie
przedmiotowego zamówienia może okazać się niemożliwe. Wskazał, iż uwzględnienie
odwołania doprowadzi do eliminacji dokonanego przez zamawiającego nadmiernie
rygorystycznego i nieproporcjonalnego do przedmiotu zamówienia ograniczenia kręgu
potencjalnych wykonawców, w tym odwołującego, którzy będą mogli złożyć ofertę z realną
szansą na uzyskanie zamówienia. Wskazał nadto, iż objęta odwołaniem czynność
zamawiającego prowadzi do możliwości poniesienia szkody przez odwołującego polegającej
na uniemożliwieniu odwołującemu złożenia oferty i ubiegania się o udzielenie zamówienia.
Odwołujący stwierdził, że ma interes we wniesieniu odwołania, gdyż sprzeczna z ustawą ww.
czynność zamawiającego w sposób negatywny oddziałuje na możliwość uzyskania przed
odwołującego przedmiotowego zamówienia.
W odpowiedzi na odwołanie z dnia 20 czerwca 2022 roku zamawiający wniósł o:
1.
od
dalenie odwołania w zakresie zarzutów nieuwzględnionych przez
zamawiającego;
2.
zasądzenie kosztów postępowania.
Zamawiający uwzględnił zarzut 1 odwołania i zmienił wyznaczony termin składania
ofert na dzień 5 października 2022 r., a więc wydłużył pierwotny termin o 3 miesiące (z
05.07. na 05.10.2022 r.). Zamawiający uwzględnił argumenty odwołującego, z których
wynika złożoność zamówienia oraz czas konieczny na przygotowanie oferty, zwłaszcza w
sytuacji, gdy wraz z ofertą wykonawca ma obowiązek przedłożyć próbkę oferowanego
urządzenia.
W ocenie zamawiającego termin 5 października 2022 r. jest wystarczający i
obiektywnie umożliwiający przygotowanie rzetelnej oferty przez wszystkich wykonawców, a
więc zasada konkurencji w ogłoszonym postępowaniu nie ucierpi. Odwołujący domagał się
wydłużenia terminu składania ofert o 3 miesiące i 20 dni, zamawiający wydłużył o 3
miesiące, a więc zamawiający uwzględnił żądanie odwołującego w ponad 80%.
W świetle powyższego, zamawiający wniósł o oddalenie zarzutu.
Zamawi
ający uwzględnił zarzut 2 i zgodnie z art. 107 ust. 2 ustawy P.z.p. przewidział
czynność wezwania do złożenia lub uzupełnienia w wyznaczonym terminie przedmiotowych
środków dowodowych. Zamawiający podtrzymał brak możliwości uzupełnienia próbek
urządzeń, zgodnie z punktem 5.3. s.w.z.
Zamawiający wniósł o oddalenie zarzutów 3 i 4.
Do postępowania odwoławczego po stronie odwołującego przystąpił wykonawca
Elmess Metering Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w Zgierzu (przystępujący 1).
Przystępujący 1 poparł stanowisko odwołującego i wniósł o uwzględnienie odwołania.
Do postępowania odwoławczego po stronie zamawiającego przystąpił wykonawca
Esmetric Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Spółka komandytowa w Warszawie
(przystępujący 2). Przystępujący 2 oświadczył, że nie wnosi sprzeciwu wobec uwzględnienia
przez zamawiającego zarzutów odwołania. W zakresie zarzutów nieuwzględnionych przez
zamawiającego, przystępujący 2 poparł stanowisko zamawiającego i wniósł o ich oddalenie.
Na posiedzeniu Krajowej Izby Od
woławczej w dniu 21 czerwca 2022 roku odwołujący
oświadczył, że cofa zarzut 1, wnosi o umorzenie zarzutu nr 2, cofa zarzut 4, cofa zarzut 3 w
zakresie żądania określonego pkt 3, str. 3 odwołania, tj. modyfikacji załącznika nr 1 do s.w.z.
- Opis przedmiotu
zamówienia (OPZ) w pkt 3.F pkt 8 poprzez usunięcie lit. a.
Odwołujący oświadczył, że modyfikuje żądanie 4 na str. 3 odwołania poprzez
zastąpienie dotychczasowych zapisów wymaganiem stosowania w komunikacji przez
optozłącze oraz innych interfejsach komunikacyjnych standardu DLMS Security Suite 0 z
możliwością późniejszej zdalnej aktualizacji oprogramowania do standardu DLMS Security
Suite 1. Urządzenie/licznik powinno spełniać wymagania pamięciowe i sprzętowe obydwu
standardów.
Uzasadniając podtrzymany zarzut odwołujący w treści odwołania podniósł, że w
punkcie 3.B ppkt 11 OPZ zamawiający wymaga, aby komunikacja przez optozłącze oraz na
innych interfejsach komunikacyjnych miała możliwość szyfrowania algorytmem AES co
najmniej 128 bit (HLS) dl
a protokołu odczytu danych zgodnego z DLMS/COSEM.
Dodatkowo w punkcie 3.B ppkt 12 zamawiający wymaga, aby komunikacja
bezpośrednia między licznikiem a systemem pomiarowym OSD oraz oprogramowaniem
narzędziowym miała możliwość szyfrowania algorytmem AES co najmniej 128 bit (HLS) dla
protokołu odczytu DLMS/COSEM na całej ścieżce komunikacji. Wymagane jest
uwierzytelnianie licznika podczas nawiązywania komunikacji z systemem pomiarowym OSD
oraz oprogramowaniem narzędziowym.
Odwołujący wskazał, że biorąc pod uwagę to, że liczniki energii elektrycznej, których
wymaga zamawiający są wyposażone w układ rozłącznikowy, implikuje to, że trzeba
traktować tego typu urządzenia jako infrastrukturę krytyczną, która powinna być
zabezpieczona za pomocą najwyższych możliwych standardów bezpieczeństwa w zakresie
szyfrowania, autoryzacji oraz wymiany certyfikatów. Należy również zwrócić uwagę na fakt,
że zamawiający wymaga w punkcie A. 3 aby „Budowa licznika zapewniała możliwość
fizycznego użytkowania zgodnie z jego przeznaczeniem przez okres co najmniej 12 lat.”
Odwołujący podniósł, że zgodnie z obowiązującymi standardami i normami
bezpieczeństwa, a także profesjonalną wiedzą odwołującego w tym zakresie (odwołujący
jest aktywnym członkiem DLMS User Association), powyższe wymagania stanowią
zagrożenie bezpieczeństwa komunikacji oraz zawierają niedoprecyzowane wymagania w
zakresie warstwy security DLMS/COSEM w licznikach energii stanowiących przedmiot
dostawy. Treść opisu przedmiotu zamówienia w tym zakresie jest niekompletna i
niej
ednoznaczna, co uniemożliwia złożenie prawidłowych i porównywanych ofert. Przede
wszystkim wymaganie pkt 3.B.11 tj. określenie wymagania szyfrowania algorytmem AES co
najmniej 128 bit, jest sformułowane w sposób niejednoznaczny i niewyczerpujący:
Mechanizm
AES musi definiować tryb szyfrowania blokowego. Siła algorytmu szyfrującego
bazuje na długości klucza oraz trybie szyfrowania blokowego. Przykładowo, jeśli klucz jest
nawet długości 256 bitów w trybie ECB (Electronic Codebook), czyni to algorytm bardzo
słabym i podatnym na ataki. Tryb ECB nie powinien być używany. Najlepszym rozwiązaniem
jest tryb GCM (Galois Counter Mode). Dodatkowo wymaganie samego algorytmu AES nie
chroni przed tzw. atakiem zwrotnym (Reply Attack). Wymaganie nie definiuje w żadnym
zakresie autentykacji danych podpisu cyfrowego, MAC, itp. Postawione przez
zamawiającego wymagania OPZ nie specyfikują dokładnego poziomu bezpieczeństwa.
Standard DLMS, który jest powszechnie implementowany w infrastrukturze pomiarowej,
definiuje 3 poziomy bez
pieczeństwa DLMS Security Suite 0, 1 oraz 2. DLMS Security Suite 0
oznacza wyłącznie szyfrowanie za pomocą symetrycznych kluczy, a DLMS Security 1 oraz 2
-
wykorzystanie szyfrowania asymetrycznego o różnej długości klucza i wykorzystanie
infrastruktury klucza publicznego (PKI) do autoryzacji, autentykacji oraz szyfrowania. Aby
wdrożyć w pełni bezpieczny system komunikacji z licznikami, które mają być
wykorzystywane przez kolejne 12 lat, komunikacja DLMS/COSEM musi implementować
infrastrukturę klucza publicznego w ramach minimum DLMS Security Suite 1, a najlepiej
DLMS Security Suite 2. W ramach asymetrycznego szyfrowania bazującego na PKI wciąż
wykorzystywane są symetryczne klucze AES do szyfrowania danych. Infrastruktura PKI
służy do uzgadniania symetrycznych kluczy i podpisu cyfrowego, co nie jest możliwe bez
infrastruktury PKI. Przy czym, wykorzystywanie infrastruktury klucza publicznego PKI jest
bez wątpienia korzystniejszym dla zamawiającego rozwiązaniem: W sytuacji, gdy do
zabezpieczenia liczników nie jest wykorzystywana infrastruktury klucza publicznego PKI:
Producent liczników musi preinstalować symetryczne klucze inicjalizacyjne w licznikach
podczas produkcji. Przynajmniej KEK (Key for Key Encryption) musi zostać zainstalowany.
Używając tych inicjalizacyjnych kluczy OSD jest w stanie zmienić te klucze na swoje własne.
Pojawia się problem jak przetransportować w bezpieczny sposób te inicjalizacyjne klucze od
producenta liczników do zakładu energetycznego. Klucze inicjalizacyjne są wygenerowane
przez pr
oducenta liczników, więc zakład energetyczny (OSD) nie ma 100% pewności, że nie
nastąpił wyciek kluczy. OSD nie ma kontroli nad tym procesem. Każdy kto posiada te klucze
inicjalizacyjne może spersonalizować licznik na nowe klucze. Nie ma żadnej autoryzacji tego
procesu. W sytuacji, gdy do zabezpieczenia liczników jest wykorzystywana infrastruktury
klucza publicznego PKI: Producent liczników musi preinstalować tzw. kotwicę zaufania
(„Trust Anchor”) podczas produkcji liczników. To jest klucz publiczny w certyfikacie CA.
Certyfikat pochodzi od zakładu energetycznego (OSD). Zakład energetyczny (OSD) posiada
klucz prywatny, który jest powiązany z tym kluczem publicznym. Zakład energetyczny (OSD)
nie ujawnia nikomu klucza prywatnego. Nawet producent liczników go nie potrzebuje.
Producent liczników nie musi instalować żadnych sekretnych kluczy prywatnych na etapie
produkcji. „Trust Anchor” CA jest wystarczający. Certyfikat CA jest publiczną informacją. Nie
jest wymagany żaden bezpieczny kanał przesyłania CA od zakładu energetycznego (OSD)
do producenta liczników.
Inny certyfikat (sygnatura, KA) jest wysyłany do licznika. Jest
sprawdzany przez CA. Tylko certyfikat podpisany za pomocą prywatnego klucza przez OSD
jest akceptowany. Klucze symetryczne są potwierdzane i uzgadniane przez algorytm DH
(Diffie-
Hellman) pomiędzy licznikiem a systemem HES. Dzięki wykorzystaniu algorytmu DH
nikt inny nie zna tych kluczy. Licznik produkowany jest z kluczem publicznym w postaci
kotwicy zaufania (Trust Anchor) zakładu energetycznego (OSD). Tylko zakład energetyczny
może spersonalizować licznik z wykorzystaniem swojego prywatnego klucza. Aby
zabezpieczyć infrastrukturę licznikową należy skorzystać ze standardu bezpieczeństwa,
który jest w tym momencie rekomendowany przez DLMS User Association. Zalecane jest
wdrożenie DLMS Security Suite 2 z pełną infrastrukturą PKI oraz dłuższymi kluczami 384-
bitowymi -
tego typu rozwiązanie jest najbezpieczniejsze i powinno stanowić, jeśli nie
wymaganie obligatoryjne, to przynajmniej opcjonalny wymóg, dodatkowo punktowany w
ramach pozacenowego kryterium oceny ofert. W podstawowej wersji może zostać
wykorzystany DLMS Security Suite 1 z pełną infrastrukturą PKI oraz kluczami 256-bitowymi.
DLMS Security Suite 0, czyli tylko szyfrowanie symetryczne kluczami AES jest
skompromitowane i nie zapewnia żadnego poziomu bezpieczeństwa i nie może być
stosowane dla rozwiązań, które mają działać przez kolejne 12 lat. Na rynku istnieje wiele
artykułów naukowych, które opisują problem braku bezpieczeństwa w protokole
DLMS/COSEM z wykorzystaniem luk w zabezpieczeniach dla DLMS Security Suite 0
(AES128) oraz metody ataków. Wszystkie organizacje rządowe zajmujące się
bezpieczeństwem w Europie oraz USA nakazują stosowanie mechanizmów i algorytmów
bazujących na tzw. krzywych eliptycznych oraz infrastrukturze klucza publicznego PKI.
Dokładnie te mechanizmy implementuje standard DLMS Security Suite 1 oraz DLMS
Security Suite 2.
Przystępujący 1 poparł stanowisko odwołującego.
Zamawiający podtrzymał dotychczasowe stanowisko, wniósł o oddalenie odwołania.
W zakresie podtrzymanego przez odwołującego zarzutu zamawiający podniósł, że
opis przedmiotu zamówienia powinien odpowiadać uzasadnionym i rzeczywistym potrzebom
zakupowym zamawiającego. Określenie wymagań dotyczących przedmiotu zamówienia
należy do zamawiającego, który jest gospodarzem postępowania i nabywcą określonego
zamówienia. Zamawiający przywołał wyrok Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 17 stycznia
2008 r., sygn. akt KIO/UZP 80/07, w którym Izba stwierdziła, iż zamawiający ma prawo
opisać swoje potrzeby w taki sposób, aby przedmiot zamówienia spełniał jego wymagania i
zaspokajał potrzeby, pod warunkiem, że dokonany opis nie narusza konkurencji ani równego
traktowania wykonawców.
Zamawiający podkreślił, że jego wymagania w zakresie bezpieczeństwa dla liczników
są zgodne z zapisami rozporządzenia Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 22 marca 2022 r.
w sprawie systemu pomiarowego oraz najlepszą wiedzą, doświadczeniem i praktyką
zamawiającego. Przedmiotowe wymagania są wymaganiami minimalnymi i nie wykluczają
urządzeń, które zapewniają wyższy poziom bezpieczeństwa. Zapisy rozporządzenia, o
którym mowa powyżej, były konsultowane przed opublikowaniem w szerokim gronie
podmiotów zaangażowanych w polską energetykę, w tym z operatorami systemów
dystrybucyjnych oraz producentami liczników energii elektrycznej. Zwiększenie wymagań
minimalnych w zakresie bezpieczeństwa określonych w rozporządzeniu Ministra Klimatu i
Środowiska z dnia 22 marca 2022 r. w sprawie systemu pomiarowego może prowadzić do
ograniczenia rynku dla potencjalnych wykonawców. Jednocześnie zastosowanie wyższego
poziomu bezpieczeństwa dla oferowanych urządzeń nie eliminuje żadnego z wykonawców.
W związku z powyższym zamawiający podtrzymuje wymagania minimalne dla
bezpieczeństwa LZO.
Zamawiający podniósł, że odwołujący stawia konkretne wymagania co do opisu
przedmiotu zamówienia, natomiast nie wskazuje, jakie konkretne zasady i przepisy P.z.p.
naruszył zamawiający opisując przedmiot zamówienia. Zamawiający wskazał, iż nie ma
ob
owiązku dokonywania opisu przedmiotu zamówienia w sposób najbardziej dogodny dla
ewentualnych wykonawców. Dopóki odwołujący nie wykaże, że opis przedmiotu zamówienia
narusza normy wynikające z ustawy P.z.p., dopóty tej czynności zamawiającego nie można
uzn
ać za niezgodną z ustawą P.z.p., nawet jeśli ukształtowanie tych wymagań dla
odwołującego czy też innych potencjalnych wykonawców byłoby korzystniejsze czy też
bardziej uzasadnione.
W świetle powyższego, zamawiający wniósł o oddalenie zarzutu.
Przystępujący 2 podtrzymał dotychczasowe stanowisko, wniósł o oddalenie
odwołania.
Izba ustaliła, co następuje:
W pkt. 2 OPZ zamawiający wymaga wykonania przedmiotu zamówienia zgodnie z
normami, a w szczególności z następującymi normami:
2.8.
- DLMS UA 1000-2 ED. 10
2.9.
- DLMS UA 1000-1 ED. 14
2.10.
lub normami je zastępującymi wydanymi odpowiednio przez Polski Komitet
Normalizacyjny albo DLMS User Association
36. Komunikacja z licznikiem przez optozłącze oraz wszystkie dostępne elektryczne
interfejsy komunikacyjn
e musi odbywać się wyłącznie w protokole DLMS w wersji co
najmniej 14.
W punkcie 3.B ppkt 11 OPZ zamawiający wymaga, aby komunikacja przez
optozłącze oraz na innych interfejsach komunikacyjnych miała możliwość szyfrowania
algorytmem AES co najmniej 128 bit
(HLS) dla protokołu odczytu danych zgodnego z
DLMS/COSEM.
W punkcie 3.B ppkt 12 zamawiający wymaga, aby komunikacja bezpośrednia między
licznikiem a systemem pomiarowym OSD oraz oprogramowaniem narzędziowym miała
możliwość szyfrowania algorytmem AES co najmniej 128 bit (HLS) dla protokołu odczytu
DLMS/COSEM na całej ścieżce komunikacji. Wymagane jest uwierzytelnianie licznika
podczas nawiązywania komunikacji z systemem pomiarowym OSD oraz oprogramowaniem
narzędziowym.
Stan faktyczny Izba ustaliła na podstawie dokumentacji postępowania, w tym w
szczególności Opisu Przedmiotu Zamówienia, stanowiącego załącznik nr 1 do specyfikacji
warunków zamówienia.
Izba zważyła, co następuje:
Zarzuty
1, 4 oraz 3 w zakresie żądania określonego pkt 3, str. 3 odwołania podlegają
umorzeniu na podstawie art. 568 pkt 1 ustawy P.z.p.
Zarzut 2 odwołania podlega umorzeniu na podstawie art. 522 ust. 4 ustawy P.z.p.
W pozostałym zakresie odwołanie jest bezzasadne i podlega oddaleniu.
W pierwszej kolejności Izba stwierdziła, że odwołujący jest uprawniony do korzystania
ze środków ochrony prawnej na podstawie art. 505 ust. 1 ustawy P.z.p. Okoliczność ta nie
była pomiędzy stronami sporna.
Odwołujący podniósł zarzut naruszenia art. 99 ust. 1, 2 i 4 oraz art. 103 ust. 3 w zw. z
16 pkt 1 i 3 ustawy P.z.p. poprzez opisanie przedmiotu zamówienia w sposób
niejednoznaczny i niejasny oraz niedostatecznie wyczerpujący i wewnętrznie sprzeczny, a
także nieproporcjonalny do przedmiotu zamówienia i naruszający uczciwą konkurencję, w
zakresie dotyczącym wymagań bezpieczeństwa liczników zdalnego odczytu.
Unormowania zawarte w art. 99 ust. 1 i nast. ustawy P.z.p. regulują zasady
sporządzania przez zamawiającego opisu przedmiotu zamówienia. Zgodnie z ust. 1,
przedmiot zamówienia opisuje się w sposób jednoznaczny i wyczerpujący, za pomocą
dostatecznie dokładnych i zrozumiałych określeń, uwzględniając wymagania i okoliczności
mogące mieć wpływ na sporządzenie oferty. W myśl ust. 2, zamawiający określa w opisie
przedmiotu zamówienia wymagane cechy dostaw, usług lub robót budowlanych. Cechy te
mogą odnosić się w szczególności do określonego procesu, metody produkcji, realizacji
wymaganych dostaw, usług lub robót budowlanych, lub do konkretnego procesu innego
etapu ich cyklu życia, nawet jeżeli te czynniki nie są ich istotnym elementem, pod warunkiem
że są one związane z przedmiotem zamówienia oraz proporcjonalne do jego wartości i
celów. Stosownie do ust. 4, przedmiotu zamówienia nie można opisywać w sposób, który
mógłby utrudniać uczciwą konkurencję, w szczególności przez wskazanie znaków
towarowych, patentów lub pochodzenia, źródła lub szczególnego procesu, który
charakteryzuje produkty lub usługi dostarczane przez konkretnego wykonawcę, jeżeli
mogłoby to doprowadzić do uprzywilejowania lub wyeliminowania niektórych wykonawców
lub produktów.
Wskazane wyżej regulacje zamawiający obowiązany jest stosować opisując
przedmiot zamówienia. Naruszenie którejkolwiek z nich naraża zamawiającego na
zakwestionowanie opisu przedmiotu zamówienia w drodze wniesionego odwołania. Niemniej
jednak, dla skuteczności podnoszonych w tym zakresie zarzutów nie wystarczy stwierdzenie,
że sporządzony przez zamawiającego opis przedmiotu zamówienia narusza wskazane wyżej
przepisy ustawy P.z.p., ale odwołujący winien wykazać słuszność swego stanowiska poprzez
odpowiednią argumentację i przedłożenie stosownych wniosków dowodowych.
Tymczasem, w rozpoznawanym przypadku, odwołujący nie uzasadnił swego
stanowiska w sposób skuteczny. Odwołujący podniósł, że wymaganie pkt. 3.B.11, tj.
określenie wymagania szyfrowania algorytmem AES co najmniej 128 bit, jest sformułowane
w sposób niejednoznaczny i niewyczerpujący, ponieważ mechanizm AES musi definiować
tryb szyfrowania blokowego i wymaganie nie definiuje w żadnym zakresie autentykacji
danych. Odwołujący zdaje się pomijać okoliczność, że zamawiający wskazał w OPZ na
konieczność wykonania zgodnie z protokołem DLMS. Wydaje się, że w sytuacji, w której
uczestnikami postępowania o udzielenie zamówienia są profesjonaliści, winni oni znać
wszelkiego rodzaju normy i dokumenty zawierające specyfikę wymagań zawartych w
dokumentacji przedmiotowego postępowania.
Izba przeprowadziła dowody ze złożonych przez przystępującego 2 dokumentów:
„Audyt bezpieczeństwa implementacji protokołu komunikacyjnego DLMS/COSEM Smart
Grid” oraz „Raport techniczny. Architektura i protokoły DLSM/COSEM” o skonstatowała, że
zawierają one informacje dotyczące trybu szyfrowania blokowego oraz autentykacji danych:
-
„Audyt…” Rozdział 2 „Kontekst i powiązane prace”: „DLMS/COSEM obsługuje trzy poziomy
mechanizmów uwierzytelniania: (…) najniższy (…), niski (…) i wysoki poziom
bezpieczeństwa (HLS). (…) Uwierzytelnianie HLS może wykorzystywać jeden z pięciu
dostępnych mechanizmów, przedstawionych w tabeli 2.2.”
-
„Raport…” pkt 9.2.3.7 „Pakiet zabezpieczeń”:
„Pakiety zabezpieczeń DLMS/COSEM (…) są oparte na pakiecie NSA Suite B i zawierają
algorytmy kryptograficzne do uwierzytelniania, szyfrowania, uzgadniania kluczy, podpisu
cyfrowego i mieszania specyficznych dla:
1. uwierzy
telnianie i szyfrowanie: stosuje się Advanced Encryption Standard (AES) zgodnie z
FIPS PUB 197, z kluczami o rozmiarach 128 i 256 bitów. AES stosuje się z trybem działania
Galois/Counter (GCM) określonym w NIST SP 800-38D:2007”.
pkt 9.4.2.2.3 „Nazwa mechanizmu uwierzytelniania COSEM”
Uwierzytelnianie klienta, serwera lub obu jest jednym z aspektów bezpieczeństwa
uwzględnionych w specyfikacji DLMS/COSEM. Określono trzy poziomy zabezpieczeń
uwierzytelniania:
(…)
3. Uwierzytelnianie wysokiego poziomu
zabezpieczeń (HLS)…”.
Wskazując na powyższe Izba stwierdziła, że zarzut opisania przedmiotu zamówienia
w sposób niejednoznaczny i niewyczerpujący, w zakresie, w jakim nie zawiera niezbędnych
danych odnośnie trybu szyfrowania blokowego i autentykacji danych, jest nieuzasadniony.
Odwołujący podniósł, że postawione przez zamawiającego wymagania OPZ nie
specyfikują dokładnego poziomu bezpieczeństwa. Wskazał, że standard DLMS, który jest
powszechnie implementowany w infrastrukturze pomiarowej, definiuje 3 poziomy
bezpieczeństwa DLMS Security Suite 0, 1 oraz 2. DLMS Security Suite 0 oznacza wyłącznie
szyfrowanie za pomocą symetrycznych kluczy, a DLMS Security 1 oraz 2 – wykorzystanie
szyfrowania asymetrycznego o różnej długości klucza i wykorzystanie infrastruktury klucza
publicznego (PKI) do autoryzacji, autentykacji oraz szyfrowania.
Izba nie podziela stanowiska odwołującego, jakoby zamawiający nie określił poziomu
bezpieczeństwa. Izba przeprowadziła dowód z dokumentu „Raport techniczny. Architektura i
protokoły DLSM/COSEM” pkt 9.2.3.7 „Pakiet zabezpieczeń” tabela 27 – Pakiety
bezpieczeństwa DSLM/COSEM i stwierdziła, że pakiet zabezpieczeń AES-GCM-128
odpowiada w protokole DLSM poziomowi Security Suite 0.
W dalszej kolejności odwołujący podniósł, że – aby wdrożyć w pełni bezpieczny
system komunikacji z licznikami, które mają być wykorzystywane przez kolejne 12 lat –
komunikacja DLMS/COSEM musi implementować infrastrukturę klucza publicznego w
ramach minimum DLMS Security Suite 1, a najlepiej DLMS Security 2. Stwie
rdził, że
wykorzystywanie infrastruktury klucza publicznego PKI jest bez wątpienia korzystniejszym
dla zamawiającego rozwiązaniem.
Izba wskazuje, że zamawiający ma prawo opisać przedmiot zamówienia w sposób
uwzględniający jego uzasadnione potrzeby. Zamawiający realizuje określone cele statutowe i
ma najlepszą wiedzę w zakresie tego, w jaki sposób mogą one zostać osiągnięte. To
zamawiający jako gospodarz postępowania określa zakres zarówno przedmiotowy, jak i
podmiotowy, charakteryzujący cel, jaki zamierza osiągnąć. Zasada swobody kontraktowania
uprawnia wykonawców do składania propozycji co do modyfikacji określonych zapisów
dokumentacji postępowania, ale zamawiający, w zależności od własnych interesów i potrzeb,
może, lecz nie musi ich uwzględniać.
Odwołujący podniósł, że – aby zabezpieczyć infrastrukturę licznikową – należy
skorzystać ze standardu bezpieczeństwa, który jest w tym momencie rekomendowany przez
DLMS User Association. Wskazał, że zalecane jest wdrożenie DLMS Security Suite 2 z
pełną infrastrukturą PKI oraz dłuższymi kluczami 384-bitowymi. W podstawowej wersji może
być wykorzystany DLMS Security Suite 1 z pełną infrastrukturą PKI oraz kluczami 256-
biotwymi.
Izba nie podziela stanowiska odwołującego. Odwołujący nie udowodnił, że
rekomendowanym st
andardem bezpieczeństwa jest DLMS Security Suite 2. W
szczególności nie wynika to ze złożonych przez odwołującego dowodów. Mimo że w treści
odwołania odwołujący podnosi, że istnieje szereg artykułów naukowych, które opisują
problem braku bezpieczeństwa w protokole DLMS/COSEM, żaden taki artykuł nie został
przez odwołującego przedłożony.
Izba przeprowadziła dowód z dokumentów przedłożonych przez przystępującego 2:
- BSI
– Wytyczne techniczne Federalnego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Informacji pt.
„Mechanizmy kryptograficzne: Zalecenia i długości kluczy”
-
„Bezpieczeństwo w DLMS” White Book DLMS User Association
i ustaliła, że wymagany przez zamawiającego standard bezpieczeństwa odpowiada
aktualnym wymogom rekomendowanym w tych dokumentach. W szczególności z
doku
mentu „Mechanizmy kryptograficzne…” wynika, że „W przypadku nowych aplikacji
kryptograficznych należy używać tylko szyfrów blokowych, których rozmiar bloku wynosi co
najmniej 128 bitów. Następujące szyfry blokowe są zalecane do stosowania w nowych
systemach kryptograficznych: AES-
128…” (str. 25). Z kolei dokument „Bezpieczeństwo w
DLMS” zawiera informację na temat oferowania przez DLMS trzech zestawów zabezpieczeń
(pakiety bezpieczeństwa 0, 1 i 2) i wskazuje, że „Koncepcja pakietów bezpieczeństwa
zapewnia,
że specyfikacja bezpieczeństwa DLMS jest gotowa na przyszłość: mechanizmy
bezpieczeństwa mogą być używane w ten sam sposób z nowymi pakietami bezpieczeństwa,
które mogą być dodane w przyszłości, aby dotrzymać kroku najnowszym osiągnięciom
kryptografii”.
Odwołujący na rozprawie w dniu 21 czerwca 2022 roku złożył jako dowód w sprawie
wyciąg z przepisów rozporządzenia Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 22 marca 2022 roku
w sprawie systemu pomiarowego (Dz. U. poz. 788) m.in. na okoliczność wykazania, że cały
system pomiarowy powinien umożliwiać podnoszenie (upgrade) poziomu bezpieczeństwa do
wyższych standardów, podczas gdy w wymaganiach OPZ dla liczników nie przewidziano
takiej możliwości.
Izba wskazuje, że ten zarzut nie został podniesiony w treści odwołania, zatem Izba –
na zasadzie art. 555 ustawy P.z.p.
– nie mogła tego zarzutu rozpoznać.
Wskazane wyżej rozporządzenie zostało złożone również na okoliczność wykazania,
że należy kierować się odpowiednimi normami technicznymi, co w przypadku wymagania
wykorzystywania przez liczniki oferowane w postępowaniu protokołu DLMS/COSEM
wskazuje, że powinno się stosować standard opisu warstwy bezpieczeństwa zgodny z tą
normą, czyli DLMS Security Suite 0, 1 i 2. Na tę okoliczność odwołujący przedłożył również
d
owody: wyciąg z dokumentu „Zabezpieczenie i ochrona prywatności systemów
informatycznych oraz organizacji”, wyciąg z dokumentu „Bezpieczeństwo w DLMS”, wyciąg z
dokumentu „Wymagania bezpieczeństwa dla zamawianych liczników energii i
koncentratorów danych”
Izba przenalizowała wskazane wyżej dowody i skonstatowała, że okoliczności, na
jakie zostały one złożone, nie budzą wątpliwości. Niemniej jednak Izba ponownie podkreśla,
że zamawiający w treści OPZ zawarł wymagane w tym zakresie informacje, na co wskazuje
treść pkt. 3.B 11 i 12 OPZ.
Odwołujący wskazał również na załącznik nr 1 do rozporządzenia „Minimalne
wymagania techniczno-
funkcjonalne dla liczników zdalnego odczytu. Bezpieczeństwo –
kategoria 1 (kolumna pierwsza), pkt 10.4, 10.5 i 10.12 na okoliczność wykazania, że opisane
wymagania w zakresie uwierzytelniania, autoryzacji, certyfikatów oraz zabezpieczenia przed
powielaniem i modyfikacją danych, są możliwe tylko w przypadku zastosowania
infrastruktury klucza publicznego, opisanego w wymaganiach DLMS Security Suite 1 oraz 2.
Zgodnie z pkt. 10.4 załącznika:
„Dostęp do wszystkich interfejsów komunikacyjnych licznika zdalnego odczytu jest
realizowany wyłącznie po uwierzytelnieniu. W przypadku interfejsu komunikacyjnego, o
którym mowa w pkt. 7.3.2. jest wymagane szyfrowanie komunikacji”
Zgodnie z pkt. 10.5 załącznika:
„Licznik zdalnego odczytu ma funkcjonalność zdalnej i lokalnej zmiany certyfikatu
(klucza) do uwierzytelniania na poszczególnych interfejsach komunikacyjnych.”
Zgodnie z pkt. 10.12
załącznika:
„Każde polecenie przesyłania między systemem zdalnego odczytu a licznikiem
zdalnego odczytu ma zabezpieczenie przed powieleniem, repliką oraz modyfikacją”.
Izba przeanalizowała wskazane pozycje i nie stwierdziła, by zawierały one wymóg
zastosow
ania klucza publicznego. Zawierają one wymogi w zakresie uwierzytelniania i
szyfrowania komunikacji, jednakże bez wskazania na konieczność wykorzystywania do tego
klucza publicznego.
Izba wskazuje natomiast na pozycję 10.11 tegoż załącznika, z którego wynika
konieczność zapewnienia „Dwukierunkowej komunikacji między systemem zdalnego odczytu
a licznikiem zdalnego odczytu jest uwierzytelniana i szyfrowana algorytmem o długości
klucza 128 bitów według specyfikacji AES lub równoważnej zapewniającej ten sam lub
wyższy poziom bezpieczeństwa.” Uwarunkowania te zamawiający uwzględnił w pkt. 3.B 11 i
12 OPZ Tym samym zarzut niezgodności zapisów OPZ z przepisami rozporządzenia należy
uznać za nieuzasadniony.
Izba odmówiła przeprowadzenia dowodów z dokumentacji z innych postępowań o
udzielenie zamówienia publicznego z uwagi na fakt, że nie mają one istotnego znaczenia dla
rozstrzygnięcia sprawy (argumentacja a contrario z art. 531 ustawy P.z.p.). Izba wskazuje,
że przedmiotem rozstrzygnięcia jest ustalenie, czy czynności zamawiającego nie naruszają
przepisów ustawy. Wymaga to ustalenia stanu faktycznego i jego skonfrontowania z
normami prawnymi. Okoliczność, że w innych postępowaniach zamawiający dokonywali
analogicznych lub innych czynności nie ma wpływu na ustalenie, czy w rozpoznawanym
przypadku czynności zamawiającego są zgodne z prawem.
Z uwagi na powyższe orzeczono jak na wstępie.
O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 575 ustawy z
dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych, stosownie do wyniku
postępowania oraz na podstawie § 8 ust. 2 pkt 1 w zw. z § 9 ust. 3 pkt 2 rozporządzenia
Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 2020 r. w sprawie szczegółowych rodzajów
kosztów postępowania odwoławczego, ich rozliczania oraz wysokości i sposobu pobierania
wpisu od odwołania (Dz. U. z 2020 r. poz. 2437).
Przewodniczący:
………………………………
………………………………
………………………………
Wcześniejsze orzeczenia:
- Sygn. akt KIO 2747/22 z dnia 2022-10-28
- Sygn. akt KIO 2519/ 22, KIO 2533/ 22 z dnia 2022-10-10
- Sygn. akt KIO 2518/22 z dnia 2022-10-07
- Sygn. akt KIO 2474/22 z dnia 2022-10-04
- Sygn. akt KIO 2430/22 z dnia 2022-10-03
