rodzaj: POSTANOWIENIE
data dokumentu: 2015-08-12
rok: 2015
data dokumentu: 2015-08-12
rok: 2015
sygnatury akt.:
KIO 1683/15
KIO 1683/15
Komisja w składzie:
Przewodniczący: Ryszard Tetzlaff
Przewodniczący: Ryszard Tetzlaff
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym bez udziału stron w dniu 12 sierpnia 2015 r.
w Warszawie odwołania wniesionego do Prezesa Krajowej Izby Odwoławczej w dniu
5 sierpnia 2015 r. przez wykonawcę Budimex S.A., ul. Stawki 40, 01-040 Warszawa
w postępowaniu prowadzonym przez PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., ul Targowa 74,
03-734 Warszawa adres do korespondencji: PKP PLK S.A. Centrum Realizacji
Inwestycji Region Zachodni, ul. Korzeniowskiego 1, 70-211 Szczecin
w Warszawie odwołania wniesionego do Prezesa Krajowej Izby Odwoławczej w dniu
5 sierpnia 2015 r. przez wykonawcę Budimex S.A., ul. Stawki 40, 01-040 Warszawa
w postępowaniu prowadzonym przez PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., ul Targowa 74,
03-734 Warszawa adres do korespondencji: PKP PLK S.A. Centrum Realizacji
Inwestycji Region Zachodni, ul. Korzeniowskiego 1, 70-211 Szczecin
postanawia:
1. umorzyć postępowanie odwoławcze;
2. nakazuje zwrot z rachunku bankowego Urzędu Zamówień Publicznych na rzecz Budimex
S.A., ul. Stawki 40, 01-040 Warszawa kwoty 20 000 zł 00 gr (słownie: dwadzieścia
tysięcy złotych zero groszy), stanowiącej uiszczony wpis od odwołania.
Stosownie do art. 198a i 198b ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamówień
publicznych (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 907 z późn. zm.) na niniejsze postanowienie -
w terminie 7 dni od dnia jego doręczenia - przysługuje skarga za pośrednictwem Prezesa
Krajowej Izby Odwoławczej do Sądu Okręgowego w Szczecinie.
Przewodniczący:
…………………………………
Sygn. akt: KIO 1683/15
U z a s a d n i e n i e
Postępowanie o udzielnie zamówienia publicznego prowadzone w trybie przetargu
nieograniczonego na: „WYKONANIE DOKUMENTACJI PROJEKTOWEJ I ROBÓT
BUDOWLANYCH NA SZLAKU MIESZKOWICE - GODKÓW - CHOJNA W TORZE NR 2,
W KM 285,000 - 301,431 W RAMACH ZADANIA PN. „MODERNIZACJA LINII KOLEJOWEJ
NR 273 NA ODCINKU GŁOGÓW - ZIELONA GÓRA - RZEPIN - DOLNA ODRA", znak
sprawy nr 9090/IREZA5/06862/02531/15/P, zostało wszczęte ogłoszeniem w Dzienniku
Urzędowym Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich za numerem 2015/S 143-263253
z 28.07.2015 r., przez PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., Centrum Realizacji Inwestycji
Region Zachodni, ul. Korzeniowskiego 1, 70-211 Szczecin zwane dalej: „Zamawiającym”.
W tym samym dniu na stronie internetowej Zamawiającego została opublikowane
postanowienia Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia zwane dalej: „SIWZ”.
W dniu 05.08.2015 r. (wpływ bezpośredni do Prezesa KIO) Budimex S.A., ul. Stawki
40, 01-040 Warszawa zwane dalej: „Budimex S.A.” wniosło odwołanie na postanowienia
SIWZ. Kopie odwołania Zamawiający otrzymał w dniu 05.08.2015 r. (e-mailem). Odwołujący
wnosił odwołanie od niezgodnych z prawem czynności Zamawiającego, zarzucając
naruszenie:
•
art. 36 ust. 2 pkt 11 a ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych
(t.j. Dz. U. z 9 sierpnia 2013 r. poz. 907 z późn. zm.) zwanej dalej: „PZP”; art. 143 d
ust. 1 PZP oraz art. 647
1
Kodeksu cywilnego („Kc"); art. 353
1
Kc i art. 58 Kc w zw. z art.
14 i 139 ust. 1 PZP oraz art. 29 ust. 1 PZP poprzez zobowiązanie oferentów w SIWZ
do określenia w umowach podwykonawczych, by wartość wynagrodzenia należnego
Podwykonawcy nie przewyższała wartość wynagrodzenia, które Zamawiający
zobowiązany będzie zapłacić Wykonawcy za przedmiot Umowy o podwykonawstwo.
Wobec naruszenia przez Zamawiającego wyżej wskazanych przepisów Odwołujący wnosił
o uwzględnienie odwołania w całości oraz nakazanie Zamawiającemu:
a/ dokonania zmiany treści § 11 ust. 1 pkt 9) Tom II SIWZ Warunków Umowy poprzez
wykreślenie tego zapisu o treści: „wartość wynagrodzenia należnego Podwykonawcy
przewyższała wartość wynagrodzenia, które Zamawiający zobowiązany będzie zapłacić
Wykonawcy za przedmiot Umowy o podwykonawstwo":
b/ uzupełnienie na końcu treści § 11 ust. 1 Tom II SIWZ Warunków Umowy o zwrot „której
przedmiotem są roboty budowlane".
W Tomie II SIWZ stanowiącym Warunki Umowy Zamawiający wprowadził zapis
w § 11 ust. 1 pkt 9) przewidujący wymagania dotyczące umowy o podwykonawstwo. Zapis
ten jest niezgodny z art. 29 ust. 1 PZP, gdyż nie spełnia wymogu jednoznaczności,
dokładności i zrozumiałości, gdyż nie precyzuje, że chodzi tylko o umowy podwykonawczy,
których przedmiotem są roboty budowlane, bo tylko wobec takich Zamawiający z mocy art.
36 ust. 2 pkt 11 a PZP jest uprawniony do określania wymogów. Nadto stwierdził
nieprecyzyjne i niejednoznaczne określenia w samego zapisu punktu 9) tegoż §11 ust. 1
Warunków Umowy, gdyż zgodnie z normą art. 36 ust. 2 pkt 11 a PZP niespełnienie takiego
warunku prowadzi do zgłoszenia sprzeciwu. Interpretując przedmiotowy zapis punktu 9)
§ 11 ust. 1 Warunków Umowy literalnie wprost niespełnieniem warunku „przewyższenia"
będzie „nieprzewyższenie" czyli wynagrodzenie niższe niż wartość wynagrodzenia
Wykonawcy za ten sam przedmiot. Treść wcześniejszych punktów § 11 ust. 1 Warunków
Umowy w świetle normy art. 36 ust 2 pkt 11a PZP prowadzi raczej do interpretacji, że celem
Zamawiającego było raczej „nieprzewyższanie" i sprzeciw będzie zgłaszał, właśnie gdy
wartości wynagrodzenia podwykonawcy „przewyższa". Jednakże takie nieprecyzyjne
i niejednoznaczne formułowanie zapisów SIWZ jest zakazana normą PZP.
Zgodnie z art. 36 ust. 2 pkt 11 a PZP Zamawiający zgłasza pisemne zastrzeżenia
i sprzeciw gdy zapisy umowy o podwykonawstwo nie spełniają wymogów określonych
w SIWZ, w niniejszym Odwołaniu obejmuje to zapis § 11 ust. 1 pkt 9 Warunków Umowy
TOM II SIWZ. W pierwszej kolejności wskazał, że jednym z podstawowych założeń
nowelizacji PZP dokonanej ustawą z dnia 8.11.2013 r. (Dz. U. z 2013 r., poz. 1473) było
wprowadzenie instrumentów umożliwiających Zamawiającemu sprawowanie nadzoru nad
prawidłową realizacją inwestycji oraz przepływem środków finansowych pomiędzy
wykonawcą, podwykonawcą i dalszymi podwykonawcami, stanowiących wynagrodzenie za
wykonane w ramach inwestycji roboty budowlane. W wykonaniu powyższych założeń w art.
36 ust. 2 PZP dodano pkt 11 a) oraz dodano nowy art. 143d PZP. W art. 36 ust. 2 PZP
dodanym pkt 11 a) przyznano zamawiającemu uprawnienie do określenia w specyfikacji
istotnych warunków zamówienia wymagań dotyczących umów o podwykonawstwo, których
przedmiotem są roboty budowlane, których niespełnienie spowoduje zgłoszenie przez
zamawiającego odpowiednio zastrzeżeń lub sprzeciwu do takiej umowy. W art. 143 d. ust. 1
PZP ustawodawca określił katalog postanowień jakie zawiera umowa o roboty budowlane.
Katalog ten nie zawiera przepisu o uprawnieniu Zamawiającego do określenia wysokości
wynagrodzenia podwykonawcy, a tym bardziej w szczegółowości odpowiadającej rozbiciu
na ceny jednostkowe. Jednocześnie art. 14 i 139 PZP jednoznacznie wskazuje, że do
czynności Zamawiającego podejmowanych w postępowaniu oraz umów w sprawach
zamówień Publicznych stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli przepisy PZP nie
stanowią inaczej. Oznacza to, że jedynie przepisy jednoznacznie określone w PZP będą
stanowiły dozwolona modyfikację przepisów Kodeksu cywilnego w zakresie zawierania
umów, w szczególności co do ich treści i formy. Wynika z stąd, że w zakresie umowy
o podwykonawstwo robót budowlanych dotyczących realizacji zmówienia publicznego
zastosowanie ma art. 647
1
Kc z ewentualnymi modyfikacjami, które wynikają z przepisów
PZP, które de facto w swej mocy bezwzględnie obowiązującej odnoszą się jedynie do
wymogu określenia terminu zapłaty wynagrodzenia podwykonawcy, który nie może być
dłuższy niż 30 dni. Wobec powyższego należy stwierdzić, że w przepisy PZP nie zawierają
normy uprawniającej Zamawiającego do określania wysokości wynagrodzenia
podwykonawcy, jak też wymogów dotyczących sposobu określenia tejże wysokości takich
jak charakter ceny - ryczałtowa czy kosztorysowa, a w konsekwencji charakteru i wysokości
cen jednostkowych przyjętych przy ustalaniu kosztorysu ofertowego podwykonawcy i dalej
wartości umowy podwykonawczej.
Uprawnienia Zamawiającego do określania wysokości i charakteru wynagrodzenia
podwykonawcy nie wynikają także z uprawnień stron do określenia stosunku prawnego
według swego uznania wskazanej w art. 353
1
Kc. Zasada swobody umów napotyka na
ograniczenie, gdzie treść lub cel stosunku prawnego nie sprzeciwiały się właściwości
(naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Jest to zasada która
znajduje swoje umocowanie konstytucyjne, chociaż jako taka nie jest nigdzie, w żadnej
normie konstytucyjnej sformułowana expressis verbis jako przedmiot ochrony. Orzecznictwo
Trybunału Konstytucyjnego, podobnie jak stanowisko ukształtowane w ostatnich latach
w doktrynie, nie pozostawiają jednak żadnych wątpliwości, że podstawy do konstytucyjnej
ochrony swobody umów poszukiwać można w normach konstytucyjnych, a przede
wszystkim normie art. 31 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, która gwarantuje wolność
każdej jednostki, oraz art. 22 Konstytucji gwarantującym wolność działalności gospodarczej.
Bezspornym jest, że taką normą ustawową, którą „swoboda umów" naruszać nie może, jest
przepis art. 647
1
Kc. W tym miejscu przywołać należy treść uzasadnienia nowelizacji PZP
z dnia 8 listopada 2013 r. (Dz. U. poz. 1473), do wprowadzonych przepisów art. 36 ust. 2 pkt
11 a i art. 143d ust. 1 PZP, druk 1179. Projektodawca jednoznacznie wskazuje na cel
nowelizacji i zakres jej ingerencji w swobodę umów. Otóż stwierdził, że po pierwsze:
„Proponowane przepisy nie odnoszą się m.in. do kwestii solidarnej odpowiedzialności
inwestora i wykonawca za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez
podwykonawcę, w konsekwencji zagadnienie te będzie oceniane w świetle przepisów
Kodeksu cywilnego" Po drugie: „zamawiający - niezależnie od przedmiotu zamówienia -
będzie mógł określić w SIWZ, jeżeli będą zachodziły opisane poniżej okoliczności
przewidziane w ustawie Pzp, obowiązek osobistego wykonania przez wykonawcę części
zamówienia. W przypadku umów o podwykonawstwo robót budowlanych, służących do
wykonania części zamówień na roboty budowlane, zamawiający będzie uprawniony do
przewidzenia w SIWZ zarówno wymagań dotyczących podwykonawstwa, jak również
warunków dotyczących podwykonawców lub dalszych podwykonawców, których
niespełnienie spowoduje zgłoszenie przez zamawiającego zastrzeżeń do przedłożonego do
akceptacji projektu umowy o podwykonawstwo, łub sprzeciwu do umowy
o podwykonawstwo." A także: „Umowa o zamówienie publiczne na roboty budowlane
powinna więc przewidywać m.in.: obowiązek przedkładania przez wykonawcę projektu
umowy o podwykonawstwo, której przedmiotem są roboty budowlane, projektu jej zmiany,
poświadczonego przez przedkładającego za zgodność z oryginałem, odpisu umowy oraz
zmiany umowy oraz obowiązek przedkładania poświadczonego przez przedkładającego za
zgodność z oryginałem, odpisów zawartych umów o podwykonawstwo, których przedmiotem
są dostawy lub usługi, a także zmian tych umów. Obowiązek przedkładania tych umów ma
służyć realizacji celu projektowanej ustawy, jakim jest ochrona podwykonawców,
i umożliwiać zamawiającemu pozyskanie informacji na ich temat, ich akceptacji i zawartych
z nimi umów, sprawdzania wypłaty wymagalnego na ich podstawie wynagrodzenia oraz
dokonywania bezpośredniej zapłaty na rzecz podwykonawców lub dalszych
podwykonawców, którzy nie otrzymali wynagrodzenia od swoich zleceniodawców. Umowa
o zamówienie publiczne powinna również wskazywać termin na wniesienie przez
zamawiającego zastrzeżeń do projektu umowy oraz sprzeciwu do umowy
o podwykonawstwo, której przedmiotem są roboty budowlane. Umowa będzie również
określać zasady zapłaty wynagrodzenia wykonawcy uwarunkowane przedstawieniem przez
niego dowodów potwierdzających zapłatę wymagalnego wynagrodzenia podwykonawcom
oraz dalszym podwykonawcom oraz termin tej zapłaty. W umowie powinny również znaleźć
się postanowienia w zakresie zasad dotyczących zawierania umów z dalszymi
podwykonawcami. W umowie zamawiający powinien również określić sankcje, przede
wszystkim w formie kar umownych, z tytułu niewykonania postanowień umowy
o zamówienie publiczne w zakresie wymagań dotyczących podwykonawstwa.”.
Z przywołanego uzasadnienia wynika jednoznacznie, że wprowadzenie przepisów
art. 36 ust. 2 pkt 11 a i art. 143d ust. 1 PZP nie dotyczy uregulowanej w Kodeksie cywilnym
odpowiedzialności solidarnej Zamawiającego za wynagrodzenie podwykonawcy, a dotyczy
jedynie wymogów stawianych podwykonawcom i ochrony ich wynagrodzenia. Pozostałe
kwestie umowy podwykonawczej, w tym określenie wysokości wynagrodzenia
podwykonawcy, pozostawione są wyłącznej woli wykonawcy i podwykonawcy. To ich w tym
zakresie dotyczy zasada swobody umów, zaś ingerencja Zamawiającego (osoby trzeciej)
może sie opierać wyłącznie na podstawie przepisu ustawowego, a takiego nie zawiera PZP.Żaden przepis w randze ustawy nie przyznał Zamawiającemu uprawnienia do ograniczenia
zasady swobody umów stron umowy podwykonawczej w większym zakresie niż to wynika z
art. 143b ust. 2 PZP czy 143d PZP. Zgodnie z jedną z zasad prawodawstwa i interpretacji
norm prawnych ustawodawca jest racjonalny, kompletny i zupełny. Jeżeli w jednej normie
określił ingerencję w umowę podwykonawczą co do terminu i zasad zapłaty i procedurę
postępowania związaną z jego dochowaniem i pominął ewentualne uprawnienie
Zamawiającego co do prawa określenia wysokości tegoż wynagrodzenia to oznacza,że taka była jego wola i w żadnym wypadku norma taka nie powinna podlegać wykładni
rozszerzającej.
Odwrotnie należy stwierdzić, że po pierwsze nie budzącą żadnych wątpliwości treść
§11 ust. 1 okt 9 Warunków Umowy polega na określeniu wysokości przyszłego
wynagrodzenia podwykonawcy, a po drugie zakładanym celem wprowadzenia tego
przepisu jest określenie zakresu odpowiedzialności Zamawiającego jako ustawowo
odpowiedzialnego solidarnie za wynagrodzenie podwykonawcy nie może korzystać
z przymiotu dozwolonego zgodnie z art. 353łKc, gdyż jednoznacznie narusza bezwzględnie
obowiązująca normę art. 647
1
Kc i przez to zgodnie art. 58 Kc jest nieważna.
Oczywistym jest, że art. 647
1
§6 Kc zabrania umownej modyfikacji zakresu solidarnej
odpowiedzialności Zamawiającego. Użycie w przepisie tego paragrafu liczby mnogiej
„odmienne postanowienia umów" odnosi się do umowy o roboty budowlane pomiędzy
Zamawiającym i wykonawca, i także umowy o podwykonawstwo pomiędzy wykonawcą
i podwykonawcą. Nadto zgodnie z jednolitą i powszechną opinią odpowiedzialność solidarna
Zamawiającego za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy oparta jest na zasadzie
gwarancyjnej i nie może być ograniczona między innymi co do wysokości określonej
w umowie pomiędzy Zamawiającym i wykonawcą. Odwołujący w całości przywołuje wyrok
Sadu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 27 lutego 2014 r. sygn. akt: V ACa 746/13,
a niniejszym cytując jedynie jego fragment:
„Przepis art. 647
1
k.c. ma charakter regulacji bezwzględnie obowiązującej zgodnie
z § 6 tego przepisu odmienne postanowienia umów, o których w nim mowa, są nieważne.
Powyższe oznacza, że wyłączona jest możliwość jakiejkolwiek innej regulacji kwestii
przepisem tym regulowanych. Stąd wszelkie postanowienia umowne wprowadzające
odmienne zasady od wyrażonych w art. 647
1
§5 k.c. czy to wyłączające odpowiedzialność
solidarną inwestora, czy też ją modyfikujące, ograniczające są nieważne. Zatem
wprowadzone w tym przypadku umownie ograniczenie odpowiedzialności pozwanego za
zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy do wysokości wynagrodzenia należnego wykonawcy
od inwestora, wynikającego z umowy pomiędzy wykonawca a inwestorem (tj. liczonego
według kosztorysu ofertowego wykonawcy) na których bazował Sad Okręgowy rozstrzygając
o odpowiedzialności pozwanego Skarbu Państwa, nie mogły być uznane za prawnie
skuteczne. W konsekwencji stanowisko Sądu I instancji co do tego, że odpowiedzialność
Skarbu Państwa sięga tylko do kwoty 195680,54 wynikającej z kosztorysu ofertowego
wykonawcy (tj, wynagrodzenie z umowy łączącej pozwanego z konsorcjum), nie mogło być
uznane za prawidłowe, gdy narusza ono treść przepisu art. 647
1
§5 k.c. i 6 k.c.
(najprawdopodobniej błąd w druku i chodziło o art. 5 KC – dopisek autora), a co czyni
podnoszony w apelacji zarzut naruszenia prawa materialnego zasadnym”.
Podsumowując wskazał, że na podstawie przepisów PZP w zakresie przyszłych
umów o podwykonawstwo Zamawiający jest uprawniony do nadzorowania, aby w umowach
podwykonawczych nie zostały określone dłuższe terminy zapłaty podwykonawcą, może
określić zasady zawierania takich umów, w tym warunki stawiane podwykonawcom,
natomiast w żadnej mierze nie jest uprawniony do określania wysokości i charakteru
wynagrodzenia podwykonawcy. Narzucanie takiej wysokości w umowie z wykonawcą nie
jest uprawnione zgodnie z zasadą swobody umów i stanowi naruszenie bezwzględnie
obowiązującej normy prawnej przez zakazane ograniczenie zakresu odpowiedzialności
Zamawiającego. Odwołujący niniejszym przywołuje orzeczenie Krajowej Izby Odwoławczej
z dnia 22 czerwca 2015 r. sygn. akt: KIO 1231/15 i z dnia 24 lipca 2015 r. sygn. akt: KIO
1520/15, gdzie Izba na skutek uznania analogicznego zarzutu odwołania umorzyła
postępowanie.
Zamawiający w dniu 05.08.2015 r. wezwał (umieszczając na stronie internetowej)
wraz kopią odwołania, w trybie art. 185 ust.1 PZP, uczestników postępowania
przetargowego do wzięcia udziału w postępowaniu odwoławczym. Żadne przystąpienia nie
miały miejsca.
W dniu 06.08.2015 r. (faxem), a 10.08.2015 r. (wpływ bezpośredni do Prezesa KIO)
Zamawiający wobec wniesienia odwołanie do Prezesa KIO wniósł na piśmie, w trybie art.
186 ust. 1 Pzp, odpowiedź na odwołanie, w której uwzględnił w całości zarzuty
przedstawione w odwołaniu, wnosił o umorzenie postępowania odwoławczego na
posiedzeniu niejawnym bez obecności stron oraz uczestników postępowania odwoławczego
na podstawie art. 186 ust. 2 PZP oraz wnosił o zniesienie kosztów postępowania
odwoławczego. Odpowiedź na odwołanie została podpisana przez Z-cę DYREKTORA
REGIONU ZACHODNIEGO ds. PROJEKTÓW UNIJNYCH M. K. . Zamawiający uznał
zarzuty i postanowił dokonać zmiany treści SIWZ tom II Warunki Umowy (WU) poprzez
wykreślenie z paragrafu 11 ust.1 punktu 9 w całości oraz uzupełnienie na końcu treści
paragrafu 11 ust.1 o zwrot „której przedmiotem są roboty budowlane”. Zmiana
uwzględniająca zmiany w SIWZ Tom II Warunki Umowy (WU) został dokonana w terminie
zgodnym z PZP.
Uwzględniając powyższe, Izba uznała, że istniała podstawa do przyjęcia, iż
postępowanie odwoławcze – stosownie do dyspozycji art. 186 ust. 2 Pzp - należało umorzyć.
Wobec ustalenia, że Zamawiający uwzględnił w całości zarzuty przedstawione w odwołaniu,
zgodnie z żądaniem Odwołującego, a po stronie Zamawiającego nie przystąpił żaden
wykonawca, Izba – działając na podstawie art. 186 ust. 2 oraz art. 192 ust. 1 zd. 2 Pzp –
umorzyła postępowanie odwoławcze w sprawie o sygn. akt: KIO 1683/15 na posiedzeniu
niejawnym bez udziału stron.
Orzekając o kosztach postępowania odwoławczego Izba uwzględniła, iż z mocy art.
186 ust. 6 pkt 1 Pzp koszty te znoszą się wzajemnie, jednocześnie nakazując dokonanie
zwrotu Odwołującemu kwoty uiszczonej tytułem wpisu, zgodnie z § 5 ust. 1 pkt 1
rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 15 marca 2010 r. w sprawie wysokości i sposobu
pobierania wpisu od odwołania oraz rodzajów kosztów w postępowaniu odwoławczym
i sposobu ich rozliczania (Dz. U. z 2010 r. Nr 41, poz. 238).
Zgodnie z § 13 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 marca
2010 r. w sprawie regulaminu postępowania przy rozpatrywaniu odwołań (t.j.: Dz. U. z 2014,
poz. 964) - postanowienie wydano na posiedzeniu niejawnym. W oparciu o § 32 ww.
rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 marca 2010 r. w sprawie regulaminu
postępowania przy rozpatrywaniu odwołań, ogłoszenie postanowienia kończącego
postępowanie odwoławcze wydanego na posiedzeniu niejawnym następuje przez
wywieszenie sentencji postanowienia na tablicy ogłoszeń w siedzibie Krajowej Izby
Odwoławczej, a informacja o ogłoszeniu podawana jest na stronie internetowej Urzędu
Zamówień Publicznych. Odpis postanowienia przesyła się stronom i uczestnikom
postępowania odwoławczego.
Przewodniczący:
…………………………………
1. umorzyć postępowanie odwoławcze;
2. nakazuje zwrot z rachunku bankowego Urzędu Zamówień Publicznych na rzecz Budimex
S.A., ul. Stawki 40, 01-040 Warszawa kwoty 20 000 zł 00 gr (słownie: dwadzieścia
tysięcy złotych zero groszy), stanowiącej uiszczony wpis od odwołania.
Stosownie do art. 198a i 198b ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamówień
publicznych (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 907 z późn. zm.) na niniejsze postanowienie -
w terminie 7 dni od dnia jego doręczenia - przysługuje skarga za pośrednictwem Prezesa
Krajowej Izby Odwoławczej do Sądu Okręgowego w Szczecinie.
Przewodniczący:
…………………………………
Sygn. akt: KIO 1683/15
U z a s a d n i e n i e
Postępowanie o udzielnie zamówienia publicznego prowadzone w trybie przetargu
nieograniczonego na: „WYKONANIE DOKUMENTACJI PROJEKTOWEJ I ROBÓT
BUDOWLANYCH NA SZLAKU MIESZKOWICE - GODKÓW - CHOJNA W TORZE NR 2,
W KM 285,000 - 301,431 W RAMACH ZADANIA PN. „MODERNIZACJA LINII KOLEJOWEJ
NR 273 NA ODCINKU GŁOGÓW - ZIELONA GÓRA - RZEPIN - DOLNA ODRA", znak
sprawy nr 9090/IREZA5/06862/02531/15/P, zostało wszczęte ogłoszeniem w Dzienniku
Urzędowym Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich za numerem 2015/S 143-263253
z 28.07.2015 r., przez PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., Centrum Realizacji Inwestycji
Region Zachodni, ul. Korzeniowskiego 1, 70-211 Szczecin zwane dalej: „Zamawiającym”.
W tym samym dniu na stronie internetowej Zamawiającego została opublikowane
postanowienia Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia zwane dalej: „SIWZ”.
W dniu 05.08.2015 r. (wpływ bezpośredni do Prezesa KIO) Budimex S.A., ul. Stawki
40, 01-040 Warszawa zwane dalej: „Budimex S.A.” wniosło odwołanie na postanowienia
SIWZ. Kopie odwołania Zamawiający otrzymał w dniu 05.08.2015 r. (e-mailem). Odwołujący
wnosił odwołanie od niezgodnych z prawem czynności Zamawiającego, zarzucając
naruszenie:
•
art. 36 ust. 2 pkt 11 a ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych
(t.j. Dz. U. z 9 sierpnia 2013 r. poz. 907 z późn. zm.) zwanej dalej: „PZP”; art. 143 d
ust. 1 PZP oraz art. 647
1
Kodeksu cywilnego („Kc"); art. 353
1
Kc i art. 58 Kc w zw. z art.
14 i 139 ust. 1 PZP oraz art. 29 ust. 1 PZP poprzez zobowiązanie oferentów w SIWZ
do określenia w umowach podwykonawczych, by wartość wynagrodzenia należnego
Podwykonawcy nie przewyższała wartość wynagrodzenia, które Zamawiający
zobowiązany będzie zapłacić Wykonawcy za przedmiot Umowy o podwykonawstwo.
Wobec naruszenia przez Zamawiającego wyżej wskazanych przepisów Odwołujący wnosił
o uwzględnienie odwołania w całości oraz nakazanie Zamawiającemu:
a/ dokonania zmiany treści § 11 ust. 1 pkt 9) Tom II SIWZ Warunków Umowy poprzez
wykreślenie tego zapisu o treści: „wartość wynagrodzenia należnego Podwykonawcy
przewyższała wartość wynagrodzenia, które Zamawiający zobowiązany będzie zapłacić
Wykonawcy za przedmiot Umowy o podwykonawstwo":
b/ uzupełnienie na końcu treści § 11 ust. 1 Tom II SIWZ Warunków Umowy o zwrot „której
przedmiotem są roboty budowlane".
W Tomie II SIWZ stanowiącym Warunki Umowy Zamawiający wprowadził zapis
w § 11 ust. 1 pkt 9) przewidujący wymagania dotyczące umowy o podwykonawstwo. Zapis
ten jest niezgodny z art. 29 ust. 1 PZP, gdyż nie spełnia wymogu jednoznaczności,
dokładności i zrozumiałości, gdyż nie precyzuje, że chodzi tylko o umowy podwykonawczy,
których przedmiotem są roboty budowlane, bo tylko wobec takich Zamawiający z mocy art.
36 ust. 2 pkt 11 a PZP jest uprawniony do określania wymogów. Nadto stwierdził
nieprecyzyjne i niejednoznaczne określenia w samego zapisu punktu 9) tegoż §11 ust. 1
Warunków Umowy, gdyż zgodnie z normą art. 36 ust. 2 pkt 11 a PZP niespełnienie takiego
warunku prowadzi do zgłoszenia sprzeciwu. Interpretując przedmiotowy zapis punktu 9)
§ 11 ust. 1 Warunków Umowy literalnie wprost niespełnieniem warunku „przewyższenia"
będzie „nieprzewyższenie" czyli wynagrodzenie niższe niż wartość wynagrodzenia
Wykonawcy za ten sam przedmiot. Treść wcześniejszych punktów § 11 ust. 1 Warunków
Umowy w świetle normy art. 36 ust 2 pkt 11a PZP prowadzi raczej do interpretacji, że celem
Zamawiającego było raczej „nieprzewyższanie" i sprzeciw będzie zgłaszał, właśnie gdy
wartości wynagrodzenia podwykonawcy „przewyższa". Jednakże takie nieprecyzyjne
i niejednoznaczne formułowanie zapisów SIWZ jest zakazana normą PZP.
Zgodnie z art. 36 ust. 2 pkt 11 a PZP Zamawiający zgłasza pisemne zastrzeżenia
i sprzeciw gdy zapisy umowy o podwykonawstwo nie spełniają wymogów określonych
w SIWZ, w niniejszym Odwołaniu obejmuje to zapis § 11 ust. 1 pkt 9 Warunków Umowy
TOM II SIWZ. W pierwszej kolejności wskazał, że jednym z podstawowych założeń
nowelizacji PZP dokonanej ustawą z dnia 8.11.2013 r. (Dz. U. z 2013 r., poz. 1473) było
wprowadzenie instrumentów umożliwiających Zamawiającemu sprawowanie nadzoru nad
prawidłową realizacją inwestycji oraz przepływem środków finansowych pomiędzy
wykonawcą, podwykonawcą i dalszymi podwykonawcami, stanowiących wynagrodzenie za
wykonane w ramach inwestycji roboty budowlane. W wykonaniu powyższych założeń w art.
36 ust. 2 PZP dodano pkt 11 a) oraz dodano nowy art. 143d PZP. W art. 36 ust. 2 PZP
dodanym pkt 11 a) przyznano zamawiającemu uprawnienie do określenia w specyfikacji
istotnych warunków zamówienia wymagań dotyczących umów o podwykonawstwo, których
przedmiotem są roboty budowlane, których niespełnienie spowoduje zgłoszenie przez
zamawiającego odpowiednio zastrzeżeń lub sprzeciwu do takiej umowy. W art. 143 d. ust. 1
PZP ustawodawca określił katalog postanowień jakie zawiera umowa o roboty budowlane.
Katalog ten nie zawiera przepisu o uprawnieniu Zamawiającego do określenia wysokości
wynagrodzenia podwykonawcy, a tym bardziej w szczegółowości odpowiadającej rozbiciu
na ceny jednostkowe. Jednocześnie art. 14 i 139 PZP jednoznacznie wskazuje, że do
czynności Zamawiającego podejmowanych w postępowaniu oraz umów w sprawach
zamówień Publicznych stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli przepisy PZP nie
stanowią inaczej. Oznacza to, że jedynie przepisy jednoznacznie określone w PZP będą
stanowiły dozwolona modyfikację przepisów Kodeksu cywilnego w zakresie zawierania
umów, w szczególności co do ich treści i formy. Wynika z stąd, że w zakresie umowy
o podwykonawstwo robót budowlanych dotyczących realizacji zmówienia publicznego
zastosowanie ma art. 647
1
Kc z ewentualnymi modyfikacjami, które wynikają z przepisów
PZP, które de facto w swej mocy bezwzględnie obowiązującej odnoszą się jedynie do
wymogu określenia terminu zapłaty wynagrodzenia podwykonawcy, który nie może być
dłuższy niż 30 dni. Wobec powyższego należy stwierdzić, że w przepisy PZP nie zawierają
normy uprawniającej Zamawiającego do określania wysokości wynagrodzenia
podwykonawcy, jak też wymogów dotyczących sposobu określenia tejże wysokości takich
jak charakter ceny - ryczałtowa czy kosztorysowa, a w konsekwencji charakteru i wysokości
cen jednostkowych przyjętych przy ustalaniu kosztorysu ofertowego podwykonawcy i dalej
wartości umowy podwykonawczej.
Uprawnienia Zamawiającego do określania wysokości i charakteru wynagrodzenia
podwykonawcy nie wynikają także z uprawnień stron do określenia stosunku prawnego
według swego uznania wskazanej w art. 353
1
Kc. Zasada swobody umów napotyka na
ograniczenie, gdzie treść lub cel stosunku prawnego nie sprzeciwiały się właściwości
(naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Jest to zasada która
znajduje swoje umocowanie konstytucyjne, chociaż jako taka nie jest nigdzie, w żadnej
normie konstytucyjnej sformułowana expressis verbis jako przedmiot ochrony. Orzecznictwo
Trybunału Konstytucyjnego, podobnie jak stanowisko ukształtowane w ostatnich latach
w doktrynie, nie pozostawiają jednak żadnych wątpliwości, że podstawy do konstytucyjnej
ochrony swobody umów poszukiwać można w normach konstytucyjnych, a przede
wszystkim normie art. 31 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, która gwarantuje wolność
każdej jednostki, oraz art. 22 Konstytucji gwarantującym wolność działalności gospodarczej.
Bezspornym jest, że taką normą ustawową, którą „swoboda umów" naruszać nie może, jest
przepis art. 647
1
Kc. W tym miejscu przywołać należy treść uzasadnienia nowelizacji PZP
z dnia 8 listopada 2013 r. (Dz. U. poz. 1473), do wprowadzonych przepisów art. 36 ust. 2 pkt
11 a i art. 143d ust. 1 PZP, druk 1179. Projektodawca jednoznacznie wskazuje na cel
nowelizacji i zakres jej ingerencji w swobodę umów. Otóż stwierdził, że po pierwsze:
„Proponowane przepisy nie odnoszą się m.in. do kwestii solidarnej odpowiedzialności
inwestora i wykonawca za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez
podwykonawcę, w konsekwencji zagadnienie te będzie oceniane w świetle przepisów
Kodeksu cywilnego" Po drugie: „zamawiający - niezależnie od przedmiotu zamówienia -
będzie mógł określić w SIWZ, jeżeli będą zachodziły opisane poniżej okoliczności
przewidziane w ustawie Pzp, obowiązek osobistego wykonania przez wykonawcę części
zamówienia. W przypadku umów o podwykonawstwo robót budowlanych, służących do
wykonania części zamówień na roboty budowlane, zamawiający będzie uprawniony do
przewidzenia w SIWZ zarówno wymagań dotyczących podwykonawstwa, jak również
warunków dotyczących podwykonawców lub dalszych podwykonawców, których
niespełnienie spowoduje zgłoszenie przez zamawiającego zastrzeżeń do przedłożonego do
akceptacji projektu umowy o podwykonawstwo, łub sprzeciwu do umowy
o podwykonawstwo." A także: „Umowa o zamówienie publiczne na roboty budowlane
powinna więc przewidywać m.in.: obowiązek przedkładania przez wykonawcę projektu
umowy o podwykonawstwo, której przedmiotem są roboty budowlane, projektu jej zmiany,
poświadczonego przez przedkładającego za zgodność z oryginałem, odpisu umowy oraz
zmiany umowy oraz obowiązek przedkładania poświadczonego przez przedkładającego za
zgodność z oryginałem, odpisów zawartych umów o podwykonawstwo, których przedmiotem
są dostawy lub usługi, a także zmian tych umów. Obowiązek przedkładania tych umów ma
służyć realizacji celu projektowanej ustawy, jakim jest ochrona podwykonawców,
i umożliwiać zamawiającemu pozyskanie informacji na ich temat, ich akceptacji i zawartych
z nimi umów, sprawdzania wypłaty wymagalnego na ich podstawie wynagrodzenia oraz
dokonywania bezpośredniej zapłaty na rzecz podwykonawców lub dalszych
podwykonawców, którzy nie otrzymali wynagrodzenia od swoich zleceniodawców. Umowa
o zamówienie publiczne powinna również wskazywać termin na wniesienie przez
zamawiającego zastrzeżeń do projektu umowy oraz sprzeciwu do umowy
o podwykonawstwo, której przedmiotem są roboty budowlane. Umowa będzie również
określać zasady zapłaty wynagrodzenia wykonawcy uwarunkowane przedstawieniem przez
niego dowodów potwierdzających zapłatę wymagalnego wynagrodzenia podwykonawcom
oraz dalszym podwykonawcom oraz termin tej zapłaty. W umowie powinny również znaleźć
się postanowienia w zakresie zasad dotyczących zawierania umów z dalszymi
podwykonawcami. W umowie zamawiający powinien również określić sankcje, przede
wszystkim w formie kar umownych, z tytułu niewykonania postanowień umowy
o zamówienie publiczne w zakresie wymagań dotyczących podwykonawstwa.”.
Z przywołanego uzasadnienia wynika jednoznacznie, że wprowadzenie przepisów
art. 36 ust. 2 pkt 11 a i art. 143d ust. 1 PZP nie dotyczy uregulowanej w Kodeksie cywilnym
odpowiedzialności solidarnej Zamawiającego za wynagrodzenie podwykonawcy, a dotyczy
jedynie wymogów stawianych podwykonawcom i ochrony ich wynagrodzenia. Pozostałe
kwestie umowy podwykonawczej, w tym określenie wysokości wynagrodzenia
podwykonawcy, pozostawione są wyłącznej woli wykonawcy i podwykonawcy. To ich w tym
zakresie dotyczy zasada swobody umów, zaś ingerencja Zamawiającego (osoby trzeciej)
może sie opierać wyłącznie na podstawie przepisu ustawowego, a takiego nie zawiera PZP.Żaden przepis w randze ustawy nie przyznał Zamawiającemu uprawnienia do ograniczenia
zasady swobody umów stron umowy podwykonawczej w większym zakresie niż to wynika z
art. 143b ust. 2 PZP czy 143d PZP. Zgodnie z jedną z zasad prawodawstwa i interpretacji
norm prawnych ustawodawca jest racjonalny, kompletny i zupełny. Jeżeli w jednej normie
określił ingerencję w umowę podwykonawczą co do terminu i zasad zapłaty i procedurę
postępowania związaną z jego dochowaniem i pominął ewentualne uprawnienie
Zamawiającego co do prawa określenia wysokości tegoż wynagrodzenia to oznacza,że taka była jego wola i w żadnym wypadku norma taka nie powinna podlegać wykładni
rozszerzającej.
Odwrotnie należy stwierdzić, że po pierwsze nie budzącą żadnych wątpliwości treść
§11 ust. 1 okt 9 Warunków Umowy polega na określeniu wysokości przyszłego
wynagrodzenia podwykonawcy, a po drugie zakładanym celem wprowadzenia tego
przepisu jest określenie zakresu odpowiedzialności Zamawiającego jako ustawowo
odpowiedzialnego solidarnie za wynagrodzenie podwykonawcy nie może korzystać
z przymiotu dozwolonego zgodnie z art. 353łKc, gdyż jednoznacznie narusza bezwzględnie
obowiązująca normę art. 647
1
Kc i przez to zgodnie art. 58 Kc jest nieważna.
Oczywistym jest, że art. 647
1
§6 Kc zabrania umownej modyfikacji zakresu solidarnej
odpowiedzialności Zamawiającego. Użycie w przepisie tego paragrafu liczby mnogiej
„odmienne postanowienia umów" odnosi się do umowy o roboty budowlane pomiędzy
Zamawiającym i wykonawca, i także umowy o podwykonawstwo pomiędzy wykonawcą
i podwykonawcą. Nadto zgodnie z jednolitą i powszechną opinią odpowiedzialność solidarna
Zamawiającego za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy oparta jest na zasadzie
gwarancyjnej i nie może być ograniczona między innymi co do wysokości określonej
w umowie pomiędzy Zamawiającym i wykonawcą. Odwołujący w całości przywołuje wyrok
Sadu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 27 lutego 2014 r. sygn. akt: V ACa 746/13,
a niniejszym cytując jedynie jego fragment:
„Przepis art. 647
1
k.c. ma charakter regulacji bezwzględnie obowiązującej zgodnie
z § 6 tego przepisu odmienne postanowienia umów, o których w nim mowa, są nieważne.
Powyższe oznacza, że wyłączona jest możliwość jakiejkolwiek innej regulacji kwestii
przepisem tym regulowanych. Stąd wszelkie postanowienia umowne wprowadzające
odmienne zasady od wyrażonych w art. 647
1
§5 k.c. czy to wyłączające odpowiedzialność
solidarną inwestora, czy też ją modyfikujące, ograniczające są nieważne. Zatem
wprowadzone w tym przypadku umownie ograniczenie odpowiedzialności pozwanego za
zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy do wysokości wynagrodzenia należnego wykonawcy
od inwestora, wynikającego z umowy pomiędzy wykonawca a inwestorem (tj. liczonego
według kosztorysu ofertowego wykonawcy) na których bazował Sad Okręgowy rozstrzygając
o odpowiedzialności pozwanego Skarbu Państwa, nie mogły być uznane za prawnie
skuteczne. W konsekwencji stanowisko Sądu I instancji co do tego, że odpowiedzialność
Skarbu Państwa sięga tylko do kwoty 195680,54 wynikającej z kosztorysu ofertowego
wykonawcy (tj, wynagrodzenie z umowy łączącej pozwanego z konsorcjum), nie mogło być
uznane za prawidłowe, gdy narusza ono treść przepisu art. 647
1
§5 k.c. i 6 k.c.
(najprawdopodobniej błąd w druku i chodziło o art. 5 KC – dopisek autora), a co czyni
podnoszony w apelacji zarzut naruszenia prawa materialnego zasadnym”.
Podsumowując wskazał, że na podstawie przepisów PZP w zakresie przyszłych
umów o podwykonawstwo Zamawiający jest uprawniony do nadzorowania, aby w umowach
podwykonawczych nie zostały określone dłuższe terminy zapłaty podwykonawcą, może
określić zasady zawierania takich umów, w tym warunki stawiane podwykonawcom,
natomiast w żadnej mierze nie jest uprawniony do określania wysokości i charakteru
wynagrodzenia podwykonawcy. Narzucanie takiej wysokości w umowie z wykonawcą nie
jest uprawnione zgodnie z zasadą swobody umów i stanowi naruszenie bezwzględnie
obowiązującej normy prawnej przez zakazane ograniczenie zakresu odpowiedzialności
Zamawiającego. Odwołujący niniejszym przywołuje orzeczenie Krajowej Izby Odwoławczej
z dnia 22 czerwca 2015 r. sygn. akt: KIO 1231/15 i z dnia 24 lipca 2015 r. sygn. akt: KIO
1520/15, gdzie Izba na skutek uznania analogicznego zarzutu odwołania umorzyła
postępowanie.
Zamawiający w dniu 05.08.2015 r. wezwał (umieszczając na stronie internetowej)
wraz kopią odwołania, w trybie art. 185 ust.1 PZP, uczestników postępowania
przetargowego do wzięcia udziału w postępowaniu odwoławczym. Żadne przystąpienia nie
miały miejsca.
W dniu 06.08.2015 r. (faxem), a 10.08.2015 r. (wpływ bezpośredni do Prezesa KIO)
Zamawiający wobec wniesienia odwołanie do Prezesa KIO wniósł na piśmie, w trybie art.
186 ust. 1 Pzp, odpowiedź na odwołanie, w której uwzględnił w całości zarzuty
przedstawione w odwołaniu, wnosił o umorzenie postępowania odwoławczego na
posiedzeniu niejawnym bez obecności stron oraz uczestników postępowania odwoławczego
na podstawie art. 186 ust. 2 PZP oraz wnosił o zniesienie kosztów postępowania
odwoławczego. Odpowiedź na odwołanie została podpisana przez Z-cę DYREKTORA
REGIONU ZACHODNIEGO ds. PROJEKTÓW UNIJNYCH M. K. . Zamawiający uznał
zarzuty i postanowił dokonać zmiany treści SIWZ tom II Warunki Umowy (WU) poprzez
wykreślenie z paragrafu 11 ust.1 punktu 9 w całości oraz uzupełnienie na końcu treści
paragrafu 11 ust.1 o zwrot „której przedmiotem są roboty budowlane”. Zmiana
uwzględniająca zmiany w SIWZ Tom II Warunki Umowy (WU) został dokonana w terminie
zgodnym z PZP.
Uwzględniając powyższe, Izba uznała, że istniała podstawa do przyjęcia, iż
postępowanie odwoławcze – stosownie do dyspozycji art. 186 ust. 2 Pzp - należało umorzyć.
Wobec ustalenia, że Zamawiający uwzględnił w całości zarzuty przedstawione w odwołaniu,
zgodnie z żądaniem Odwołującego, a po stronie Zamawiającego nie przystąpił żaden
wykonawca, Izba – działając na podstawie art. 186 ust. 2 oraz art. 192 ust. 1 zd. 2 Pzp –
umorzyła postępowanie odwoławcze w sprawie o sygn. akt: KIO 1683/15 na posiedzeniu
niejawnym bez udziału stron.
Orzekając o kosztach postępowania odwoławczego Izba uwzględniła, iż z mocy art.
186 ust. 6 pkt 1 Pzp koszty te znoszą się wzajemnie, jednocześnie nakazując dokonanie
zwrotu Odwołującemu kwoty uiszczonej tytułem wpisu, zgodnie z § 5 ust. 1 pkt 1
rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 15 marca 2010 r. w sprawie wysokości i sposobu
pobierania wpisu od odwołania oraz rodzajów kosztów w postępowaniu odwoławczym
i sposobu ich rozliczania (Dz. U. z 2010 r. Nr 41, poz. 238).
Zgodnie z § 13 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 marca
2010 r. w sprawie regulaminu postępowania przy rozpatrywaniu odwołań (t.j.: Dz. U. z 2014,
poz. 964) - postanowienie wydano na posiedzeniu niejawnym. W oparciu o § 32 ww.
rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 marca 2010 r. w sprawie regulaminu
postępowania przy rozpatrywaniu odwołań, ogłoszenie postanowienia kończącego
postępowanie odwoławcze wydanego na posiedzeniu niejawnym następuje przez
wywieszenie sentencji postanowienia na tablicy ogłoszeń w siedzibie Krajowej Izby
Odwoławczej, a informacja o ogłoszeniu podawana jest na stronie internetowej Urzędu
Zamówień Publicznych. Odpis postanowienia przesyła się stronom i uczestnikom
postępowania odwoławczego.
Przewodniczący:
…………………………………
Wcześniejsze orzeczenia:
- Sygn. akt KIO 263/15 z dnia 2015-12-23
- Sygn. akt KIO 2173/15, KIO 2174/15, KIO 2193/15, KIO 2194/15 z dnia 2015-10-26
- Sygn. akt KIO 2084/15 z dnia 2015-10-07
- Sygn. akt KIO 1955/15 z dnia 2015-09-24
- Sygn. akt KIO 1947/15 z dnia 2015-09-18
